In gesprek met dichters en denkers
Theoloog Martien Brinkman gaat in zijn nieuwe boek te rade bij hedendaagse dichters en denkers. Geloof en theologie volop in gesprek met de cultuur: zó hoort het.
[Recensie] Aan de hand van elf kernwoorden uit de christelijke traditie maakt Martien Brinkman de balans op van zijn geloof. Hij was jarenlang hoogleraar oecumenische en interculturele theologie aan de Vrije Universiteit en kan terugzien op een productief leven. Daarin ging hij regelmatig te rade bij schrijvers, en dat doet hij ook deze keer. Wat hebben zij te melden over grote woorden als God, kwaad, schuld, opstanding, vrijheid, liefde en dood? Dat wordt in dit boek in een samenhangend perspectief geplaatst.
Brinkman doet aan ‘theologie na Kuitert’. Hij waardeert zijn leermeester maar neemt ook afstand. Bij Kuitert wordt verbeelding – een sleutelwoord – meer en meer een kwestie van psychologische projectie, in de zin van een menselijk bedenksel. Brinkman zit meer op de lijn van de artistieke verbeelding. Daarin gaat het om inspiratie die een mens ‘toevalt’ en die we op eigen wijze verwoorden en doorgeven. Verbeelding in deze vorm is dan het tegendeel van opgesloten zijn in jezelf.
Aan de hand van drie dichters verkent Brinkman het veranderende godsbeeld. God is niet meer hoog boven ons verheven maar staat vandaag de dag voor ‘datgene in mij dat meer is dan ikzelf’ (Dag Hammarskjöld). Hoe ongrijpbaar deze God is, komt aan bod in het hoofdstuk dat als opschrift een dichtregel van Joost Zwagerman heeft: ‘Hallo met God, ik ben er niet’. En Rutger Kopland krijgt in zijn telefoongesprek met God te horen dat er één wachtende voor hem is: hijzelf. Brinkman waardeert dit zoeken naar contact, ook als God niet op afroep beschikbaar is. Zijn verhaal doet denken aan het ‘misschien’ dat een postmoderne denker als John Caputo benadrukt in het zoeken en vinden van God.
Ook het hoofdstuk over schuld springt eruit. Dichter Hendrik Marsman zet de toon met zijn weigering van vergeving. Zijn zonden gaan wat hem betreft mee in zijn graf. Vervolgens komen enkele dichters voorbij die begrip opbrengen voor Kaïn, al was hij een moordenaar. Romans van grote schrijvers ontbreken evenmin. En tussendoor vertelt Brinkman het verhaal van Bruins Slot, oud-hoofdredacteur van dagblad Trouw, die zijn leven lang bleef worstelen met de pijnlijke keuzen die hij moest maken. Bij de genadeverkondiging in een kerkdienst kon hij zijn tranen niet bedwingen.
Brinkman schreef een helder en toegankelijk boek dat zich zowel leent voor persoonlijk gebruik als een gesprekskring. Wel ontbreekt af en toe de meer recente literatuur in zijn verhaal. Waarom gaat hij, als het om het kwaad in de schepping gaat, niet in gesprek met iemand als Catherine Keller? Waar Brinkman naar dualisme neigt – naast God zou er een tegenmacht zijn – probeert zij dat als procestheoloog te vermijden. Of waarom doet, als het om vergeving gaat, de Duitse filosoof Svenja Flasspöhler niet mee? Zij schreef hierover vrij recent een zeer persoonlijk verhaal. Goed, je kunt niet alles lezen, maar het had zijn verhaal nog iets meer up-to-date kunnen maken. Dit doet niet af aan de rijkdom van dit boek. Met dank aan uiteenlopende denkers en dichters zit Grote woorden vol aansprekende teksten en diepe gedachten. En zo hoort het: geloof en theologie die volop in gesprek zijn met de cultuur en bereid zijn te leren van anderen.
—
Eerder verschenen in Volzin
