Een eigentijdse hoofse roman
‘Toen Daan Hollander, leraar geschiedenis aan het DataCare College in Amsterdam, Hajar Nait Sibaha, uit vijf vwo, voor de eerste keer neukte, hield zij haar hoofddoek om – op zijn verzoek.’
Je kunt niet zeggen dat Robert Anker (1946) zijn lezers niet heeft gewaarschuwd: de openingszin van Hajar en Daan is het lasciate ogni speranza van het barre land waardoor de titelhelden zich een weg moeten banen. Om een greep te doen: Hajar en Daan gaat over een seksuele relatie tussen docent en leerlinge, over xenofobie, over de aftakeling van het onderwijs, over de moeizame integratie van laaggeschoolde Marokkaanse jongens, over consumentisme, over straatgeweld, over drugs, over terrorisme. En over liefde, dat ook.
Daan Hollander – de naam alleen al – is een maar al te feilbare docent. Zolang hij met een Surinaamse en een joodse vriend van het hoofdstedelijk uitgaansleven kan genieten, laat het hem koud dat zijn school naar de verdommenis gaat. Sterker nog, het ontgaat hem totaal, tot hij verliefd wordt op zijn leerlinge Hajar en ineens met beide benen in de werkelijkheid komt te staan. Anker vertelt hun verhaal met flair en voor één keer is het cliché ‘stilistisch vuurwerk’ werkelijk van toepassing.
Als romance is Hajar en Daan helaas iets te mooi om waar te zijn: het is liefde op het eerste gezicht en de liefde is wel heel erg onvoorwaardelijk. Dat stoorde mij een beetje, maar de twee geliefden zijn, hoewel geïdealiseerd, voldoende levensecht om met plezier en betrokkenheid verder te lezen. Betrokkenheid: ik weet dat ik zondig tegen de regels der literatuurwetenschap, maar ik vatte sympathie voor de titelhelden op en baalde ervan dat het boek een open einde had. ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’ zou vermoedelijk ook niet bijster bevredigend zijn geweest, maar ik had graag willen weten hoe het verder was gegaan met het stel. Een groter compliment kan ik Robert Anker niet maken.
Dit laat onverlet dat het verhaal meer gaat over Daan dan over Hajar. De seksscènes suggereren op het eerste gezicht anders, maar Hajar en Daan heeft welbeschouwd iets van een hoofse roman. Hoewel de auteur van zo’n middeleeuwse tekst met ogenschijnlijk respect over vrouwen schrijft, zijn zij in feite slechts ladders waarover de ridders, na volbrenging van hun speurtochten, opklimmen naar een zedelijk hoger niveau. De ladder kan daarna worden weggeworpen. Een soortgelijke taakverdeling hebben Daan en Hajar: hij ontdekt nieuwe dimensies in zijn leven, zij is weinig meer dan een inspiratiebron voor Daans queeste. Als hij in het laatste hoofdstuk iets heeft gevonden wat op een eindbestemming lijkt, is zij allang uit het verhaal weggeschreven. Haar lot blijft de lezer onbekend.
Hajar is overigens niet de enige reden voor Daans metamorfose. Dat zijn vrienden naar Suriname en Israël emigreren, maakt zijn terugkeer naar de realiteit des te urgenter. In feite maken de drie mannen dezelfde ontwikkeling door: als ze hun bevrediging niet meer in het uitgaansleven kunnen zoeken, gaan ze maar op zoek naar zichzelf. De een ontdekt zijn joodse achtergrond, de tweede hervindt zijn roots in Suriname, en Daan construeert een identiteit in relatie tot zijn Marokkaanse geliefde.
Toch is Hajar en Daan meer dan een roman over persoonlijke groei. Anker vertelt ook hoe, terwijl Daan Hollander bezig is met volwassen worden, zijn school door moslims wordt overgenomen en mede daardoor ten onder gaat. De doodsklap is echter al eerder uitgedeeld: er was te weinig geld en de school heeft in ruil voor een fooi de naam aangenomen van een computerbedrijf.
Alles is te koop aan het DataCare College en het doet er in feite niet toe wat er wordt onderwezen. De docenten delen er het bed met hun leerlingen en in de weekends snuiven ze dat het een aard heeft. Dit zijn geen mensen die hun leerlingen iets kunnen bijbrengen, om de doodeenvoudige reden dat ze niet weten wie ze zijn. Wie geen identiteit heeft, kan niet door zijn voorbeeld inspireren. Het DataCare College is Ankers metafoor voor de westerse samenleving, die van migranten verlangt dat ze zich aanpassen maar in feite alleen consumentisme en hedonisme heeft te bieden.
