Plaats maken voor de toekomst
[Recensie] Hanze. daar waar de reis naartoe gaat is het nieuwste boek van Hans Muiderman en is verschenen bij de jonge uitgeverij X-peditions. Het is een verzorgde uitgave met landkaarten aan de binnenzijde van de omslag. Voor zijn boeken onderneemt de auteur vele reizen die hij aflegt met zijn camper en op de fiets, afgewisseld met openbaar vervoer. Dit boek vormt hierop geen uitzondering. De leidraad voor deze reis is de Hanze, het samenwerkingsverband van handelaren en steden ten tijde van de Middeleeuwen met tot doel bescherming en uitbreiding van de handel. De meeste bekende Hanze was de samenwerking van Duitse en Nederlandse kooplieden rond de Noord- en Oostzee. Muiderman volgt de sporen uit het rijke verleden van deze Hanzesteden en die brengen hem onder meer langs Roskilde, Kalmar, Farö, Talinn, Eems en Elburg.
Toch is ook dit boek niet het soort reisvertelling, wat de lezer zou verwachten bij dit genre. De uitvoerige stadsbeschrijvingen en de uitgebreide geschiedenis van de Hanzesteden blijven achterwege. Hoe belangrijk is dan die reis? Hanze. daar waar de reis naar toe gaat bevatten korte impressies van de bezochte plaatsen, waar flarden uit het verleden zich vermengen met het heden. “Je thuis voelen is onbewust iets van jezelf herkennen”, schrijft Muiderman in zijn boek. Het is de zee – in dit geval de Oostzee – die hem trekt en tegelijk terugbrengt naar zijn prille jeugd. (Muiderman is geboren vlakbij zee.) Op een filosofische en psychologische manier is Muiderman bezig de balans van zijn leven op te maken. Ouder worden impliceert afscheid nemen van het verleden, van plekken die hij ooit bezocht heeft, van personen, waaronder ook het definitief losmaken van je ouders door hun overlijden. Het is de eeuwigdurende cirkel van leven en dood, van nieuw leven en afscheid nemen, die centraal staat in dit boek en niet alleen bij de mens. Ook in symbolische zin is dit universele principe terug te vinden in het boek. Bijvoorbeeld wanneer de auteur refereert aan zijn bezoek aan Litouwen. Het land dat littekens heeft uit de Tweede Wereldoorlog, maar dat zich wist op te richten en vervolgens streed voor zijn onafhankelijkheid. Bij zijn bezoek aan Kraftwerk Peenemünde schrijft hij: “In de kolossale ruimte kijk ik naar boven, het lijkt alsof ik het schilderij Innenraum van Anselm Kiefer ben ingestapt. Ik moet weg, snel. Alles wat allang voorbij is, staat op het punt van beginnen. Ik heb me in de tijd vergist.”
Tijd schrijdt voort, zo lijkt het, maar technische ontwikkelingen gaan snel. Misschien te snel voor de mensheid, vraagt Muiderman zich af. Verandert de wereld te rigoureus? Wat is er nog terug te vinden van het verleden? En is dat wat vroeger was nog belangrijk voor het heden?
De boodschap van Muiderman is duidelijk. Het verleden is niet dood, het herleeft in de gedachten van mensen. Herinneringen liggen immers in ons opgeslagen en gebeurtenissen in het heden kunnen het verleden weer tot leven brengen. De auteur beschrijft deze ervaringen op fascinerende, maar dit keer ook op een heel kwetsbare manier door meer persoonlijk te zijn.
Die persoonlijke toevoeging vertaalt zich ook in de schrijftrant. In tegenstelling tot zijn eerdere boeken is dit boek minder krachtig geschreven, de sfeer is eerder weemoedig te noemen. Tekenend voor die sfeer zijn de bijna onopvallende rode draden die door dit boek heen lopen. Tijdens zijn reis leest Muiderman het boek Zweedse laarzen, het laatste boek van Henning Mankell, één van zijn favoriete auteurs. In Zweedse laarzen maakt het verleden in de vorm van een brand plaats voor een nieuw begin, een geboorte.
Een andere rode draad is de film Persona van de beroemde Zweedse regisseur Ingmar Bergman. Een film, waarin droom en realiteit door elkaar heen lopen. Na afloop van zijn bezoek aan Farö, het eiland waar Bergman gewoond heeft en deze film gemaakt heeft, schrijft Muiderman: “Ik heb het gevoel ergens definitief afscheid te nemen. Ik weet niet waarvan. Zal ik nooit meer terugkeren op deze plek? […] Het besef dat de tijd die mij nog rest onbeperkt is.” Muiderman keert nog een keer terug naar Farö om te zoeken naar het doel van zijn reis, zo schrijft hij zelf. Bijzonder is dat hij op die plek te horen krijgt dat zijn kleinzoon is geboren. Afscheid en begin van een nieuw leven, ze komen samen op één plek.
Hans Muiderman is een echte waarnemer, een observant die door middel van het verleden kijkt naar het heden en de toekomst. En voor dat proces laat hij zich leiden door de plaatsen die hij bezoekt en de ontmoetingen die hij heeft met de mensen die al dan niet opzettelijk zijn pad kruisen. In zijn boek overdenkt hij die ontmoetingen en geeft hij weer wat ze met hem doen. Zo ontmoet hij diverse keren vluchtelingen, die huis en haard moesten verlaten om elders een nieuw leven op te bouwen. Dat doet de auteur stilstaan bij hoe vergankelijk alles is, maar ook hoe snel de wereld verhardt. Hoe hij vroeger welkom was in Zweden en nu bijna vijandig wordt ontvangen in datzelfde land. Dergelijke beschrijvingen laten ook de lezer onwillekeurig stilstaan bij zijn/haar verleden, tevens dwingen ze op zachte wijze dat we nadenken over hoe we met onze medemensen omgaan.
Hanze. daar waar de reis naartoe gaat vertelt, houdt ons een spiegel voor, maar ontroert ook. Niet door overdreven emoties, want overdrijving zal de lezer niet snel aantreffen in het werk van Hans Muiderman, maar door ingetogen en subtiele beschrijvingen van de zielenroerselen, waarin we onszelf kunnen herkennen. In die diepgang zit de kracht van deze auteur. De Oostzee is hier daarom ook nog eens een mooie metafoor, aangezien de zee ook het symbool is van de onbewuste diepere lagen van de mens. Juist deze gelaagdheid maakt de boeken van Hans Muiderman zo aantrekkelijk. Hanze. daar waar de reis naartoe gaat incluis.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
Bekijk hier een fragment van het boek
