Overlevingsdrang, wilskracht en karakter
[Recensie] “Fictie interesseert mij niet. Ik schrijf over werkelijke gebeurtenissen uit het leven van bestaande mensen.” Dat zegt de Poolse schrijfster Hanna Krall in een interview, een uitspraak die haar denk- en werkwijze feilloos kenmerkt. Verbeelding en werkelijkheid lopen in haar werk voortdurend door elkaar, maar de realiteit verliest in dat proces nooit de bovenhand. Het is dus niet vreemd dat ze dit procedé ook hanteert in het onlangs vertaalde Hartenheer, dat al in 2006 in Polen verscheen.
In die roman vertelt Krall het hartverscheurende verhaal van de Joodse Izolda Regensberg, die tijdens de Tweede Wereldoorlog meemaakt dat haar man wordt gedeporteerd naar Auschwitz. Vanaf dat moment verliest ze hem uit het oog en neemt ze zich voor naar hem op zoek te gaan. Daarvoor verandert ze haar naam, ze gaat voortaan door het leven als Maria Pawlicka, haar haarkleur, ze kiest voor blond zodat ze minder op een Jodin lijkt, en haar geschiedenis. Ze is iemand anders. Izolda ontvlucht het getto van Warschau en begint zonder overwogen plan aan haar zoektocht. Al gauw komt ze erachter dat haar man inmiddels naar Maythausen is weggevoerd. Omdat ze geen idee heeft naar welk kamp, moet ze zich louter op veronderstellingen en gebrekkige aanwijzingen baseren.
Izolda zet haar speurtocht voort op basis van intuïtie, volharding en goed geluk. Dat instinct en die volharding houden haar recht in de hachelijke situaties waarin ze onherroepelijk belandt. Het zijn immers onzekere en onaangename tijden. De willekeur heerst, machtsmisbruik en dwang zijn aan de orde van de dag, het slechtste in de mens dringt zich nadrukkelijk op de voorgrond. Het goede geluk zorgt ervoor dat ze het onheil dat haar pad hardnekkig kruist telkens weer overwint. Na een lange omzwerving door een groot deel van Oost-Europa vindt ze haar man terug. Daarmee bereikt ze haar doel, maar het leven zal zich niet meer in de zachte en liefdevolle plooi van voor de oorlog vlijen: de oorlog blijft ook na de vrede voortwoekeren in het hoofd van haar echtgenoot.
Krall beschrijft deze persoonlijke geschiedenis indringend, maar toch ook met distantie. Die afstand zit vooral in haar taal, die veeleer zakelijk is dan bloemrijk. Krall doet niet aan mooischrijverij, ze fleurt de belevenissen van haar personages niet op met mooie woorden en uitgebalanceerde volzinnen. Dat leidt te veel af van de kern van de zaak, en dat is schrijven over het leed dat mensen werd aangedaan tijdens de Holocaust. Zodat we niet vergeten wat er zich in die jaren heeft afgespeeld. Daarbij kiest ze er bewust voor om niet het verhaal van al de slachtoffers te vertellen, maar schrijft ze over de kleinere historie van enkelingen. Wellicht vanuit de gedachte dat het wedervaren van miljoenenslachtoffers een statistisch gegeven is, en dat van een enkeling een drama.
In Hartenheer leidt dat perspectief tot een “op waarheid gebaseerde liefdesroman”, zoals de cover meldt, die de begrenzingen van een dergelijk genre ruimschoots overstijgt. Izolda begint aan haar onderneming uit liefde, maar hoe ze onderweg omgaat met tegenspoed, geweld, misbruik en ontbering gaat dieper dan enkel liefde. Daar spelen ook overlevingsdrang, wilskracht en karakter een rol, drie elementen die al in ons aanwezig zijn, maar die niet bij iedereen tot volle ontplooiing komen. Bij Izolda gebeurt dat, aangewakkerd door de omstandigheden, wel. Zo staan sterke vrouwen op.
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
