Leven na de dood; een afkickkliniek van het leven
[Recensie] Stel je voor dat Dante anno 2022 een nieuwe versie van zijn La Divina Commedia zou schrijven, na de hele Westerse ideeëngeschiedenis sinds de Renaissance persoonlijk te hebben doorgemaakt. De kans is dan niet denkbeeldig dat hij een boek als Hebben en Zijn zou hebben geschreven. Alleen nu blijkt de auteur Dimitri Verhulst te zijn. Onmiskenbaar een van de sterkste stilisten in het Nederlands taalgebied, laat deze bestsellerauteur al langer zien – ook bijvoorbeeld in zijn TV-werk Made in Europe waarin hij Pieter Steinz’ gelijknamige boek tot leven wekte – het grote gebaar niet te schuwen over overkoepelende en existentiële thema’s.
Edelhert
Dit doet Verhulst opnieuw in Hebben en Zijn wanneer hij zijn protagonist volgt in diens leven na de dood of beter gezegd: in de afkickkliniek van het leven op de onbestemde weg naar een zekere vergetelheid. De wat cynische, genietende, soms antisociale (reclame)tekst- en sloganschrijver Malodot valt na een verkeersongeluk – crash tegen een boom om een edelhert te ontwijken – van de ene in de andere verbazing. Het quasi-acroniem ‘Mal’ (slecht?) en ‘odot’, verwijzend (?) naar Becketts Godot waar eeuwig op gewacht wordt, zet meteen de toon van een roman die je meesleurt via vragen naar het leven van deze hoofdpersoon en de ‘lessen’ in deze afkickkliniek. Daar ontmoet Malodot een bonte stoet ook overleden figuren, waaronder een arme Indonesische mijnwerker, een Pretoriaanse vrouw, een skiënde studente in coma, Iraanse kindermoordenaar De Woestijnvampier, met allemaal hun eigen ellende en redenen om hier te verblijven. Het geheel staat onder de begeleiding van de Counselor – een professional – die Malodot en anderen helpt afkicken van het leven onder andere in gesprekken:
“Ze hebben in hun badkamer een boeddha met een knoop in zijn benen. En dat is de Counselor uiteraard niet transcendent genoeg: Malodot is namelijk gestopt met denken op het punt waar het een positieve uitkomst bood voor hemzelf. Zo is het makkelijk. Waar hij zich kon optrekken aan het gegeven op z’n minst niks of niemand te zijn, maar toch te zijn opgegaan in een groter geheel.
Zo heeft alles altijd nut.
De Counselor wil dat Malodot het lef heeft om dieper te gaan en ook de waarde van
dat grotere geheel te bevragen, dat hij kan zien dat alles moet en zal vergaan.
(…)
Een nihilist, dat is de Counselor, je kan niets anders van deze man verwachten, het is nu eenmaal wat hij voorstaat. Het is zijn job, in feite. Maar Malodot vindt die ideeën beangstigend, omdat ze finaliter het einde van de ethiek betekenen. Als het niet uitmaakt wat we doen, worden we stuurloos.
Geconfronteerd met zijn gedachten hierover knikte de Counselor tevreden; Malodot begint het te snappen: ethiek is gericht op de goeie sfeer in de wachtkamer, groter dan dat is het niet.”
Nietzsche en Heidegger
Echt Dantesk wordt het niet alleen door de verkenning van mogelijke postmortale bestaanswijzen, maar vooral ook door Malodots ontmoeting met de al langer overleden misdadigster/schrijfster Albertine, die hem regelmatig als zijn ‘Beatrice’ helpt deze afkickkliniek door te komen, op meer dan alleen een spirituele manier. Wie een beetje dieper leest ziet in Hebben en Zijn Nietzsches en Heideggers ideeën over leven en dood langskomen – de titel alleen al lijkt een variatie op Heideggers Sein und Zeit – en ook levensbeschouwingen/religies zoals Boeddhisme, Christendom en Islam en de psychoanalyse, klinken regelmatig expliciet mee, zonder dat deze er met de haren bijgesleept lijken te worden. De dilemma’s waar Malodot voor komt te staan zijn niet mals: gaat hij echt op zoek naar zijn vrouw die mogelijk samen met hem verongelukte of begint hij een nieuw ‘leven’ in deze afkickkliniek? Moet hij terug willen – want het leven is verslavend – of er aan werken verder te gaan? Durft hij zijn eigen voorbije gedrag en waarden onder ogen te zien, nu hij hoort van anderen hoe hun toestand gevolg is van hun eerdere leven? Moet hij zijn plezier blijven najagen, bestaat er hoop of is het afkicken van het leven en opgaan in het grote slapen? Of is dat juist de enige hoop die Malodot kan koesteren?
Verhulst gaat in deze metafysisch-filosofische thriller, die gelukkig geen specifieke voorkennis vereist om van te kunnen genieten, soms met de moed der wanhoop tekeer dan weer vol van de hem bekende soms cynische humor. Soms is zijn taalgebruik iets teveel in de ‘overdrive’ waardoor Verhulst langs de randen van stijl en clichés scheert, maar de middelpuntzoekende kracht van de structuur houdt het verhaal voldoende op het goede pad. De rest is een kwestie van persoonlijke – of Noord-Nederlandse? – smaak. Belangrijk is te zien dat Verhulst altijd menselijk bevlogen een thema uitwerkt, dat goed beschouwd alle andere thema’s in het leven kleurt, draagt en van een betekenisvolle horizon voorziet. Geen eenvoudige opgave.
Grote Europese Roman
In een column in Bazarow Magazine vroeg hoofdredacteur Roeland Dobbelaar zich af wat de volgende Grote Europese Roman zou worden en brak in het Nederlandse taalgebied een lans voor Govert Derix’ De Boom onder andere. Dimitri Verhulsts Hebben en Zijn zou ook in dit rijtje kunnen worden opgenomen door thematiek, stijl, ambitie en de energie om even lastige als onontkoombare existentiële vragen op te roepen, die naar meer smaken. Inderdaad, want zelfs superstylist Verhulst heeft aan zijn 172 pagina’s eigenlijk te weinig om dit Grote Verhaal in alle kronkelwegen, mogelijke werelden en diepten en vergezichten helemaal te kunnen vertellen. Wellicht blijkt Hebben en Zijn een eerste deel van een cyclus. La Divina Commedia kent ook drie delen, dus wie weet…
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
