Een fantastische meestervertelling over het christendom (al kenden we de inhoud eigenlijk al)
De auteur
[Recensie] Tom Holland is een Britse historicus die bestsellers schreef over de klassieke Oudheid en het Perzische rijk. Het bekendst werd hij met Rubicon – Het einde van de Romeinse Republiek. Ook schreef hij over de oorsprong en opkomst van de islam. Zijn grootste liefdes: het Romeinse Rijk en dinosaurussen.
Thematiek
Het was tot dusver vooral de grandeur, het meeslepende en het indrukwekkende van de Oudheid dat Holland liefheeft. Een blik op het christendom lag dan ook niet voor de hand: dat had immers alleen de grootsheid van de klassieke cultuur om zeep geholpen en de mensheid in eeuwen van kuisheid, domheid en duisternis gehuld?
Die (Nietzscheaanse) visie had ook Holland aanvankelijk, tot hij ontdekte hoezeer het christendom vrijwel alles heeft gestempeld wat wij vandaag de dag belangrijk, goed of mooi vinden – ook al keren we ons expliciet tegen de christelijke traditie. Het christendom is al met al het invloedrijkste erfgoed van de oude wereld. Holland besloot het verhaal van het christendom nog eens op te schrijven, met precies deze blik: hoe het ons tot vandaag de dag vormt in vrijwel al onze idealen en intuïties.
Veelvoorkomende motieven in dit verhaal zijn onder anderen de gedachte van de universele waardigheid van iedere mens, de idee van goed en kwaad, een voortdurende drang tot reformatie, tot zuivering van geweten en maatschappij. Maar ook de fenomenen ziekenhuis en school, de term ‘homoseksualiteit’, de idee van het seculiere, de scheiding tussen kerk en staat – het zijn christelijke uitvindingen die een wereld aan ideeën met zich meedragen die wij simpelweg ademen.
Paradoxen
Schrijvend over de God van Israël noteert Holland al: “Nooit eerder waren zulke ongerijmdheden zo nadrukkelijk gecombineerd geweest binnen een enkele godheid: macht en intimiteit, bedreiging en medelijden, almacht en bekommernis.” Zo is de grandeur van het christendom ook nooit geweest dat ze één heldere levensvisie over de wereld uitrolde, maar juist dat ze een samenhang van ongerijmdheden bevatte. Het christendom is een geniale mix van een aantal diepe paradoxen, betoogt Holland. Ze legitimeerde slavernij, maar brak er ook de ketenen van. Ze wantrouwde het vrouwelijke, maar zette ook een vrouw zonder rang en stand in het heiligste centrum (Maria).
Alle clichés over het christendom (oorlogszuchtig, vrouwonvriendelijk, homohatend) vonden ook steeds een intern-christelijke tegenstem. De meest radicale tegenstem is volgens Holland deze: Gods weg is de weg van de zwakheid. Een principe dat zowel Paulus als Nietzsche erkenden, alleen bezong Paulus het en walgde Nietzsche ervan.
Mooie zinnen
“Marx’ kijk op de wereld leek te worden gevoed door zekerheden die zo op het oog niet voortkwamen uit zijn economische visie. Het kwam van dieper. Keer op keer drong het magma van zijn verontwaardiging door de korst van zijn wetenschappelijke teksten. De zelfverklaarde materialist bezag de wereld zoals de kerkvaders ooit hadden gedaan: als een slagveld voor de strijd tussen kosmische krachten van goed en kwaad.”
Reden om dit boek niet te lezen
Het boek is behoorlijk dik en barst uit elkaar van de verhalen, maar de pointe is uiteindelijk vrij dun: het Westen zou niet zijn wat het was zonder christendom. Als je al iets weet en begrijpt van tweeduizend jaar christelijke traditie dan haal je daar simpelweg je schouders over op. Dat wisten we toch al lang?
En dan blijkt het boek, dat met flair en eruditie is geschreven, toch ook vaak op te gaan in z’n eigen pathos. Het vertelt niet zo heel veel nieuws en het vertelt het verhaal maar ten dele. Als je wil begrijpen op wat voor manier het christendom vormend is geweest voor de moderniteit (die zich paradoxaal genoeg vaak juist tegen het christendom keerde) heb je een ragfijn netwerk van denkers en gebeurtenissen en interpretatie nodig die lang niet allemaal in één groot gebaar te vangen zijn. De grote claim van de ondertitel kan dit boek dan ook niet waarmaken.
Reden om dit boek wel te lezen
Holland kan echter fantastisch schrijven. Je trekt van verhaal tot verhaal, waarin hij soms terloops de grote namen en gebeurtenissen een plek geeft binnen het raamwerk van weer een ander verhaal – dat is echt geraffineerde vertelkunst. Holland is zeer erudiet en strooit daar heerlijk meeslepend mee rond. Hij geeft je op z’n minst het gevoel dat hij de geschiedenis van het christendom tot in de finesses begrijpt en overziet. Dat is natuurlijk niet zo, maar je wordt er wel in meegenomen alsof het zo is. Zo moet een goed verteller dat doen.
—
Eerder verschenen in Trouw
