Met Augustinus het terrorisme bestrijden
Recensie van Heilige Strijd, het verlangen naar veiligheid en het einde van het kwaad van Beatrice de Graaf
De Schrijfster
Germaniste en historica Beatrice de Graaf (1976) werd in 2012 aan de Leidse universiteit hoogleraar bij het Centre for Terrorism and Counterterrorism (CTC); sinds 2014 is ze in Utrecht hoogleraar History of International Relations & Global Governance. U kent haar vast wel als terrorismedeskundige uit de praatprogramma’s. Minder bekend is wellicht dat ze voor de ChristenUnie kandidaat is geweest voor de Eerste Kamer.
De thematiek
Drie jaar geleden hield De Graaf een lezing met de titel Waar zijn wij bang voor? en op verzoek van de PKN heeft ze deze rede nu uitgewerkt tot het boekje Heilige strijd – onlangs heeft u in Letter & Geest al enkele fragmenten daaruit kunnen lezen. Voor wie bij zo’n titel meteen denkt aan jihadistische terroristen: ja, die zijn inderdaad de aanleiding voor haar betoog. Als het om veiligheid gaat, denken beleidsmakers in empirische termen als risicomanagement en (dalende) criminaliteitscijfers. Maar met polderen en deradicaliseringsprogramma’s alleen krijgen bange burgers al die gruwelijke You Tube-filmpjes niet uit hun hoofd en hun vertrouwen in een veilige toekomst terug.
Daarnaast valt het op dat in de (sociale) media de laatste tijd religieus-morele woorden als het Kwaad, de duivel en demonen pieken als het over de islam, de vluchtelingen, de EU of de elite gaat. Maar de roep om wraak en vergelding die daarmee vaak gepaard gaat, “leidt onherroepelijk tot een situatie die niet meer maar minder vrede brengt”, stelt De Graaf, die als wetenschappelijk expert natuurlijk veel verstandigs over terreur en veiligheid te melden heeft. In dit boek spreekt ze echter vooral als belijdend christen en de heilige strijd die christenen te voeren hebben tegen ‘het spook van de angst’ dat sinds 2001 ook door Europa waart, zoals PKN-scriba René de Reuver dat in zijn voorwoord formuleert.
Opvallenste stelling
De Graaf zoekt de oplossing in de (christelijke) theologie, waarin immers al eeuwen wordt nagedacht over het waarom van het kwaad in een wereld die toch door een goede en almachtige God geschapen is (de zogeheten ‘theodicee’).
Ze vindt vooral inspiratie bij kerkvader Augustinus (354-430), die indertijd ook al te maken had met losgeslagen bendes van nota bene christelijke zelfmoordterroristen. En dan komen theologische begrippen als ‘erfzonde’, ‘verlossing’ en ‘hoop’ prominent in beeld. Ja, het kwaad bestaat, in ieder van ons, maar dankzij Christus kunnen we hopen op redding en Gods komende koninkrijk, weet De Graaf. In afwachting daarvan moeten we het Kwaad onder het banier van de opgestane Christus rechtvaardig bestrijden en dat zal niet zonder lijden en opoffering gaan. Het verlangen naar aardse veiligheid (securitas) is immers onvervulbaar – alleen Gods genade (certitudo) is zeker.
Mooiste zin
“Hoe die hoopvolle strijd eruitziet, hoe we die moeten aangaan, wat het ‘heilige’ eraan is, daarover moet het gesprek gaan. Of de wereld er meteen zoveel veiliger door wordt, weet ik niet. Maar het is voor onszelf wel de enige manier om in tijden van onrust en zorgen pal te staan en elkaar en anderen troost en houvast te bieden.”
Redenen om dit boek niet te lezen
De Graaf hoopt met haar essay ook ‘twijfelmoedigen en anderszins belangstellenden’ nieuwsgierig te maken naar haar religieuze antwoord op het probleem. Maar de stelligheid waarmee ze getuigt van haar geloof in zwaar beladen begrippen als erfzonde en het Laatste Oordeel, zal zeker niet iedereen aanspreken. Ook serveert ze in haar heilige strijdlust de vreedzame Bergrede wel erg gemakkelijk af.
Redenen om dit boek wel te lezen
Heilige strijd zwengelt een bijzonder interessante discussie aan over een mogelijke rol voor de (christelijke) theologie in het maatschappelijke debat over veiligheid en terreurbestrijding. De Graaf durft als wetenschapper haar nek uit te steken met haar geloofsovertuiging, waar ze ongetwijfeld nog vaak op aangesproken zal worden. Maar het is waar: als het Kwaad weer onder ons is, dan is (religieuze) hoop een logisch antwoord.
—
Eerder verschenen in Trouw en op Marijkelaurense.nl
