"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Herfst

Vrijdag, 23 maart, 2018

Geschreven door: Ali Smith
Artikel door: Karin de Leeuw

De lente komt pas na de oogst

[Recensie] Medio oktober was het weer de tijd dat de winnaar van de prestigieuze Man Booker-prijs bekend werd gemaakt. Op de shortlist stond ook Ali Smith met Autumn (Herfst). Zonder een vergelijking te kunnen maken met het winnende boek, speet het me dat ze niet won. Of misschien speet het me niet. Sommige boeken zijn kleine parels die je voor jezelf wilt houden. Ze verwoorden een intimiteit die moeilijk met anderen te delen is. Maar juist dan: iemand die zoiets kan schrijven verdient een prijs.

Een oude man spoelt aan op een vreemde kust. De zee waaruit hij is gekomen was ruw en heeft hem het shirt van het lijf gerukt. Hij ligt daar zo naakt als op de dag dat hij geboren werd. Hij ziet er uit als een gebutste, ouderwetse leren voetbal, denkt hij. Zijn nek doet pijn. Het lijkt wel of hij zand in zijn mond heeft, het kraakt als hij zijn gebit beweegt.

Maar geleidelijk verjongt zijn lichaam zich en trekt de pijn weg. Vol ver- en bewondering kijkt hij naar het jonge gezonde lichaam, dat licht is en geen pijn meer doet. Hij moet dood zijn, denk hij. Alleen dan kan zoiets gebeuren.

Dan ziet hij door het veld een jonge vrouw aankomen, omringd door vriendinnen. Ze lachen, zijn beeldschoon, komen in zijn richting in een antieke reidans. Als hij bemerkt dat zijn lichaam reageert als dat van een jonge man, wordt hij overvallen door paniek en schaamte. Hij rent naar een nabijgelegen bosje. Kijk werkelijk, hij kan weer rennen!

Boekenkrant

Het is in de herfst nadat Groot Brittannië de EU heeft afgezworen. Een jonge vrouw zit naast het bed van een hoogbejaarde man in een verpleegtehuis. De man slaapt. De vrouw koopt geregeld boeken in een tweedehandswinkel wanneer ze op weg is naar deze plaats. Ze leest naast zijn bed. Ze verblijft buiten de bezoekuren in het huis bij haar moeder, een vrouw waar ze geen gemakkelijke verhouding mee heeft. Haar leven komt niet goed uit de startblokken. Ze gaat van het ene tijdelijke contract naar het andere aan een universiteit waar ze literatuurwetenschappen doceert. Het is een vak waar ze van houdt. Je ziet haar constant aantekeningen maken die ze kan gebruiken voor colleges. Ze heeft geen vaste relatie en woont nog steeds in een soort studentenkamer, omdat er voor mensen met zo’n onzekere economische achtergrond moeilijk andere huisvesting te krijgen is. Nu de regering uit de EU gaat en een conservatieve koers ten opzichte van cultuur en wetenschappen heeft aangekondigd, vraagt ze zich af of ze binnenkort nog wel werk heeft.

In het boek vertelt ze over haar relatie met de oude man, die nu ligt te dromen in het verpleegtehuis. Hij was de buurman, kwam naast hen wonen toen ze acht was. Haar moeder zei dat het een nicht was, en een heel oude man. Zij vroeg zich af waarom er altijd muziek uit het huis kwam. Ze zag dat hij totaal andere schilderijen in zijn huis had hangen dan bij haar thuis. Ze dacht ook niet dat de man zo erg oud was. Eigenlijk is ze het ook nooit eens met haar moeder, een alleenstaande ouder die meer bezig is met haar eigen leven en relaties dan met de dochter waarmee ze in een huis woont.

Er ontstaat een prachtige vriendschap tussen de man en het meisje. Ali Smith doet er verslag van in korte, fragmentarische hoofdstukken met juweeltjes van filosofische gesprekken. De oude man in het bed droomt door. Zijn leven is vroeg in de herfst geraakt. Zijn verhouding tot vrouwen heeft mogelijk een definitieve knak opgelopen door de afwezigheid van het zusje waarvan hij zich de naam niet meer kan herinneren. De vrouw realiseert zich dat alle verhoudingen in haar leven ondergeschikt zijn geweest aan haar verhouding tot deze man.

En dan ontmoet haar moeder, toch behoorlijk op leeftijd, de liefde van haar leven.

Een van de motto’s van Herfst is afkomstig van William Shakespeare: “Spring comes to you at the farthest. In the very end of harvest”. Misschien is dat ook de beste samenvatting van dit boek: een intiem verslag van hoe in mensenlevens lente en herfst met elkaar verweven (kunnen) zijn.

De beginscène van de man die te verlegen is om Europa te schaken in een boek dat zich afspeelt in de herfst waar we nu in leven en waarin Smith voortdurend de Brexit en de verdeeldheid van Engeland verwerkt, is een van de vele metaforen in het boek. Smith is een meester van het spel tussen harde realiteit en dromen, visies en humor. In Herfst is het zacht en bijna teder. In de voorganger van dit boek Winter, een verhaal over kerstmis 2016, kreeg de botsing tussen verschillende werkelijkheden scherpere kanten. Daar neigde het verhaal soms naar een soap. Intens drama en klucht lagen daar dicht bij elkaar.

Ali Smith paart een eigen stijl aan veelzijdigheid. In 2012 maakt ze indruk met Artful indruk. Daarin combineerde ze een biografie met literair beschouwing en fictie; een huzarenstukje. Ze beschrijft het allemaal met een inlevingsvermogen dat herkenning teweeg brengt of het nu om feit of fictie gaat. Ze is een schrijfster die in hoog tempo produceert. Ik verheug me al op een volgend boek. Misschien getiteld Zomer over de Engelse scheiding in 2019?

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Meisje ontmoet jongen

Als niet dan zou

Winter

Auteur:
Ali Smith
Categorie(ën):
Literatuur

Herfst