Memoires tot leven gewekt
[Recensie] Keizer Hadrianus leefde van 76 tot 138 en was keizer van het Romeinse Rijk van 117 tot zijn dood. Hij was een fascinerende man, een man die eigenlijk geen keizer zou worden. Zijn familie was geen grootste Romeinse familie met wortels in de oudste geschiedenis, maar een provinciale familie uit Spanje. Keizer Trajanus was verre familie van hem en op zijn sterfbed wees hij de jongeman aan als zijn opvolger. In ieder geval, zo ging het verhaal.
Hadrianus was een keizer die heel veel rondreisde in zijn rijk, een soldaat onder de soldaten en een groot fan van Griekenland en de Griekse cultuur. Hij is dan ook een van de eerste Romeinen die we kennen met een baard naar Grieks model, na hem zijn er meerdere keizers die zijn voorbeeld volgen.
Hij bouwde de muur op de grens met Schotland en versterkte de grenzen. Onder zijn bewind was er geen verdere uitbreiding van het rijk, maar consolidatie van wat er al veroverd was. Hij werd gedreven door een grote hervormingsdrang, niet alleen liet hij de wetten van Rome opschrijven zodat ze voor het hele rijk zouden gelden, maar liet hij ook overal nieuwe steden bouwen of oude verbeteren. Daarbij liet hij zich niet altijd veel gelegen liggen aan de gevoeligheden van de volkeren die daar woonden, zoals de Joodse opstand in 132 liet zien.
Hadrianus had geen gelukkig huwelijk en zijn vrouw koos ervoor om in een huis van haarzelf te wonen en niet bij Hadrianus. De grote liefde van Hadrianus was de Griekse jongeman Antinoös,die echter zelfmoord pleegde toen hij nog maar twintig was, waarschijnlijk uit angst om verlaten te worden nu hij ouder werd en geen schone jongeling meer was. Hadrianus was gebroken door dit verlies en liet meerdere tempels en gedenktekens bouwen. Toen hij nog maar 62 was, stierf Hadrianus.
De keizer had zijn memoires geschreven, maar die zijn verloren gegaan. Marguerite Yourcenar heeft in deze roman Herinneringen van Hadrianus die memoires als het ware gereconstrueerd.
De herinneringen zijn gericht aan Marcus Aurelius, de uiteindelijke opvolger van Hadrianus. Marguerite Yourcenar weet hierin perfect de stem van de stervende keizer te treffen. Een man die niets meer hoeft te bewijzen, maar die terugkijkt op zijn leven met een zekere afstand. Iemand die bijna mijmerend op chronologische wijze zijn leven bij langs gaat en zegt waar hij het bij het rechte eind had en waar hij misschien achteraf anders had moeten handelen, waar hij trots op is en waar hij de mist in ging.
Enige tijd geleden las ik Het einde van het lied door Willem du Gardijn, waarin deze roman van Marguerite Yourcenar een rol speelt en dat boek vond ik zo mooi dat ik Yourcenar ook wilde lezen.
Ik heb als voorbereiding op het lezen van dit boek eerst een biografie gelezen van Anthony Everitt: Hadrianus, de rusteloze keizer uit 2010, die ik iedereen kan aanbevelen. Ik vind het altijd fijn om de historische achtergrond te kennen zodat ik het literaire verhaal beter in context kan plaatsen.
Marguerite Yourcenar heeft de kritiek gekregen dat ze in dit boek zichzelf heeft geprojecteerd op de keizer en dat er allerlei historische fouten in voor komen. De historische fouten zullen er heus wel inzitten, maar lopen niet bepaald in het oog. Een eventuele vooringenomenheid die je er misschien uit kunt halen, is ook geen probleem, omdat het past binnen dit verhaal en vooral bij de keizer Hadrianus die door Marguerite Yourcenar gecreëerd is.
Herinneringen van Hadrianus is namelijk geen perfecte biografie, omdat het geen biografie is, maar een literaire roman. Een roman heeft altijd te maken met de tijd waarin het geschreven is en de schrijver zelf, die bepaalde keuzes maakt en de personages zijn het resultaat van die keuzes. En wat mij betreft, heeft Marguerite Yourcenar hier heel goede keuzes gemaakt.
Haar keizer Hadrianus is als wij hem leren kennen niet langer de jongeling die veracht wordt in Rome vanwege zijn Spaanse accent of zijn voorliefde voor alles wat Grieks is, hij heeft zijn sporen verdiend en door zijn over het algemeen rechtvaardige regering (op een paar flinke uitglijers na) de liefde van het volk gekregen. Hij kan het zich veroorloven om kritisch te kijken naar zichzelf, maar ook om vast te houden aan bepaalde zienswijzen.
De mijmeringen over de wereld, het leven en hoe je om moet gaan met macht vormen prachtige lagen in het verhaal. Niet alleen de geschiedenis van het Romeinse Rijk in die tijd en de keizer worden duidelijk, maar Yourcenar gaat een stapje verder door Hadrianus erover na te laten denken en daardoor ga je er zelf over na denken. Hoe rechtvaardig je een hoge positie, hoe ga je om met verlies en hoe belangrijk is het ook als heerser om jezelf een beetje in toom te houden?
Herinneringen van Hadrianus is met recht een klassieker te noemen, een prachtig en subtiel boek, waar je nog lang over na blijft denken als je het boek uit hebt. Kortom, aanrader.
—
Eerder verschenen op Bettina schrijft
