Echo’s van Russische meesters
[Recensie] Een rommelig boek, is dat een aanbeveling? Hier wel. De schrijfster verheft springerigheid, fragmentarisme, snips en snaps, afdwalen en met een nauwelijks volgbare omweg terugkeren tot het onderwerp dat ze aan het begin van de verhandeling aansneed, tot een geheel eigen kunstvorm. Als die vorm dan ook nog de meesterhand van oude Russsische schrijvers ademt, is het verhaal eigenlijk nauwelijks nog belangrijk.
Voor de volledigheid: de Engelse Frank Reid drijft in Moskou een drukkerij. Van de ene op de andere kwade dag is zijn vrouw Nellie weg – ze heeft de trein terug naar Engeland genomen. Frank gaat opvallend stoïcijns door met zijn leven en het verzorgen van hun drie kinderen. Tot Lisa Ivanovna zijn leven binnenvalt, een betoverend, mysterieus meisje van het platteland. Wat is ze van plan? En welke rol speelt Selwyn, de boekhouder die haar bij hem aanbeveelt? Intussen niet de knagende vraag vergetend: waarom ging Nellie weg en ziet hij haar ooit terug?
Het boek begint zakelijk als een spoorboekje:
“In 1913 kostte de treinreis van Moskou naar Londen, met een overstap in Warschau, veertien pond, zes shilling en drie penny, en duurde tweeënhalve dag. In de maand maart van 1913 aanvaardde Nellie, de vrouw van Frank Reid, deze reis vanaf Lipkastraat 22 in de wijk Chamovniki; ze nam de drie kinderen mee: Dolly, Ben en Annoesjka. Annoesjka (of Annie) was twee en driekwart jaar en zou waarschijnlijk een nog grotere lastpak worden dan de anderen.”
Twee dingen vallen op. Enerzijds de emotieloze opsomming, die subtiel een wereld van leed verhult. En daartegenover de Saharadroge humor, die hier al door de tekst heen piept. Twee zaken die gelukkig voor ons lezers de rest van het boek royaal gehandhaafd blijven.
Daar laat Fitzgerald het niet bij. Bij het schrijven moet ze haast wel de boeken van de complete Russische Bibliotheek zachtjes mee hebben laten fluisteren. Anders zou het verhaal niet die onmiskenbaar Russische sfeer mee hebben gekregen. Die dan weer prima samengaat met de al genoemde fragmentarische structuur en de licht absurde gedragingen van de personages. Even zeuren: die versnipperde structuur loopt soms wat uit de hand. Dan wordt het zo loskorrelig dat de lezer (deze lezer) moeite heeft de rode draad van het verhaal te volgen.
Maar dan zijn er de dingen die alles goed maken: kraakheldere realistische sfeertekeningen (de prachtige ontbottende berken op het omslag komen tot leven, let maar op). En charmante terzijdes, die alles bij elkaar een wervelende, de zintuigen met een plumeau kietelende sfeer over het boek leggen. Geslaagd, zou ik zeggen.
Wacht even, hoe zit het met de losse eindjes? Wat wil die Lisa Ivanovna? Hoe loopt het af met Nellie, komt ze nog terug? Sorry luitjes, daar kunnen we niets over zeggen. Laat dat een stimulans zijn om dit een vakkundig geschreven werkje zelf door te nemen. Het is te fraai om links te laten liggen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles en Nico’s recensies
