Ik ben online, dus ik besta
Dat literaire duizendpoot en veelschrijver Arnon Grunberg geen enkel maatschappelijk thema schuwt, is bekend. Hoe controversiëler het debat, hoe gretiger de auteur zich erin mengt, zo lijkt het soms. In zijn non-fictie althans. Zijn romans – op enkele uitzonderingen na, zoals De asielzoeker en Onze oom – zijn daarentegen dikwijls autonome, op zichzelf staande werken waaruit weinig maatschappelijk engagement spreekt. Anders is dat bij zijn nieuwste novelle, Het bestand, een satirisch verhaal dat het huidige online tijdperk waarin wij leven op ondubbelzinnige wijze hekelt.
Hoofdpersoon uit Het bestand is Lillian, een vrouw wier leven zich, na vijf verschillende studies aan de wilgen gehangen te hebben, nu hoofdzakelijk online afspeelt. Zoals van een Grunbergpersonage te verwachten valt, is Lillian een sociaal buitenbeentje, een jonge vrouw die niet kan aarden in de ‘normale’ wereld:
‘Lillian heeft geen auto, wel een racefiets die ze nauwelijks gebruikt. Lang heeft ze geloofd dat ze een oosterse prinses was, oosterse prinsessen zitten niet op een racefiets. Helemaal losgelaten heeft ze dat geloof niet. Je laat een geloof ook niet los, hooguit laat het jou los, vaker moet je het uit je lichaam trekken als een teek.’
Een geloof dat je uit je lichaam moet trekken ‘als een teek’ – het zijn dergelijke creatieve en grappige vergelijkingen die mij doen glimlachen. Grunbergs stijl is bekend en prettig consequent: relatief korte zinnen, veel vergelijkingen en gevatte oneliners. Wie daar zoals ik van kan genieten, heeft in dat opzicht ook tijdens het lezen van zijn nieuwste novelle niets te klagen.
Een volmaaktere werkelijkheid
Voor Lillian, die zich op aarde geen moment thuis voelt, is er geen twijfel over mogelijk: de ware, mooiere en volmaaktere werkelijkheid is online, in haar computer. Daar chat ze met virtuele vrienden en schept ze er sardonisch genoegen in om onbekende mannen op te geilen door zichzelf (ten minste gedeeltelijk) bloot te geven voor de webcam. Een troosteloos leven, dat door dergelijke droge en humoristische beschrijvingen toch niet zo aandoet: ‘Er waren er die zo fragiel en oud waren dat Lillian vreesde dat de dood eerder zou komen dan de zaadlozing – dat was uiteraard niet haar probleem maar toch.’
Het online leven krijgt Lillian telkens meer in zijn greep en op advies van haar mentor (ene Banri Watanuki, die ze niet kent) neemt ze een baan aan als receptioniste bij het cybersecuritybedrijf BClever. Haar wensdroom – leven zonder lichaam in een volmaakte, online wereld – lijkt telkens dichterbij te komen. Maar dan gooien verschillende gebeurtenissen roet in het eten.
Wie ook maar enigszins bekend is met Grunbergs werk, weet dat geen van zijn boeken een happy end heeft. Het bestand vormt daarop geen uitzondering: Lillian verliest haar greep op de werkelijkheid (voor zover ze die ooit had) en alles escaleert.
Choqueren om het choqueren
De vergelijkingen blijven het glimlachen waard (over een personage: ‘Hij loopt weg zoals mensen weglopen die frisse noten eten en die zelf ook fris zijn’), maar verder lijkt Grunberg net als Lillian de draad kwijt te raken. Willekeurig lijkende gebeurtenissen volgen elkaar op, de een nog bizarder dan de ander, personages worden geïntroduceerd en verdwijnen even later weer zonder dat hun functie in de grote lijn duidelijk is, en langzamerhand bekruipt je het gevoel dat de auteur vooral wil choqueren om het choqueren.
Over Het bestand werd lange tijd geheimzinnig gedaan: er werd slechts meegedeeld dat er wetenschappelijk onderzoek naar haar effect op de emoties van lezers gaande was in het Grunberg Lab. De resultaten van de in totaal 350 participanten aan het onderzoek zijn geanalyseerd, hetgeen kort samengevat tot de volgende conclusie leidde: na het lezen van Het bestand voelden de lezers zich geamuseerder, maar tegelijkertijd ook vervuld met meer walging en lust, en minder hoopvol.
Grunberg lezen is ongemakkelijk, dat wist ik al. Dat ik me na zijn nieuwste novelle inderdaad geamuseerder maar tegelijkertijd minder hoopvol voelde, had ik dan ook verwacht. Ik beschouw dat als een pre. Wat ik echter niet verwacht had is dat ik me na de overdaad aan onsamenhangende en bizarre scènes ook vermoeider zou voelen.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
