Een theologisch werk dat gerust esoterisch kan worden genoemd
De auteur
[Recensie] Richard Rohr is een Amerikaanse franciscaan en auteur van spirituele boeken. In Nederland kreeg zijn boek De goddelijke dans (over de drie-eenheid) enige bekendheid. Rohr probeert het christelijke geloof zo te vertolken dat het een boodschap van universele liefde is, een boodschap van eenheid en verbondenheid met elkaar en de kosmos.
Thematiek
Dat is in dit boek niet anders. ‘Christus’ is volgens Rohr niet slechts de ‘achternaam van Jezus’ of een eretitel voor een individueel mens van tweeduizend jaar geleden. Het woord Christus staat voor de goddelijke dieptedimensie van de hele werkelijkheid.
Het theologisch centrale principe voor Rohr is de incarnatie. Incarnatie is voor hem niet alleen maar dat God ooit eens mens werd. Het is veel breder. Het is het principe dat Gods aanwezigheid door al het materiële heen straalt. Gods wezen is incarnatie, zou je kunnen zeggen. Het goddelijke is overal in aanwezig. Incarnatie ruikt voor Rohr dus niet naar de stal van Betlehem, maar naar de breedte van de hele schepping.
Volgens Rohr heeft de christelijke traditie deze goddelijke aanwezigheid in al het aardse veel te weinig erkend. Die heeft te veel benadrukt dat de mens zondig is en bovendien dat God en mens, hemel en aarde, genade en natuur twee gescheiden principes zijn. De wederzijdse doordringing van die twee zou veel meer gezien en gevierd moeten worden.
Mooie zinnen
Lekker extatische taal gebruikt Rohr. En hij nodigt je voortdurend uit om mee te doen: “Begin niet bij het liefhebben van God, zelfs niet bij het liefhebben van mensen; heb eerst de stenen en de elementen lief, ga dan verder met bomen, dan met dieren en dan met mensen. Voor je het weet worden engelen een reële mogelijkheid en dan ben je nog maar een klein stapje verwijderd van God.”
Reden om dit boek niet te lezen
Dit boek proeft mij theologisch weer eens de nieren. Zelf schreef ik namelijk een proefschrift over de relatie tussen God en de wereld en net als Rohr meende ik dat de verbondenheid tussen die twee wel-eens beter uit de verf mocht komen. Ik dacht na over de participatie van het geschapene in het zijn van God en ik vond het fantastisch. Richard Rohr zou mijn kameraad moeten zijn.
En toch vind ik dit helemaal niet zo’n geweldig boek. Ik vind dat Rohr veel te makkelijk van incarnatie een soort principe van de hele werkelijkheid maakt. De menswording van God in Jezus Christus betekent voor hem simpelweg dat het verschil tussen God en mens is opgeheven en dat we dat eens heel rap moeten gaan beseffen. Sterker nog, er is weer eens ‘een nieuw soort christendom’ nodig na tweeduizend jaar doffe ellende. Nuance, waar ben je gebleven?
Nee, Jezus kwam niet om ons van de zonde te verlossen, maar om ons te doen inzien dat alles vol is van goddelijke glans. Zeker, Richard, ik ben het met je eens dat Jezus niet alleen voor ‘reparatie’, maar ook voor verheffing van de mens staat, maar waarom alle kaarten zo eenzijdig op die tweede kant gezet? Jezus lijkt nu iets te veel op een zoetsappige eenhoorn, omgeven door regenbogen. Jazeker, het woord esoterisch is volstrekt op dit boek van toepassing.
En na tien bladzijden heb ik het ook wel gezien. Zijn boodschap van liefdevolle verbondenheid van alles met alles is prachtig, maar doet me niet echt gespannen verder lezen. Ik kan aan mezelf gaan twijfelen: ben ik nou te cynisch om mijn hart te openen voor deze boodschap van universele liefde?
Ik heb er even over nagedacht en ik denk dat het dit is: die visie van een vergoddelijkte wereld is wat mij betreft daadwerkelijk een mysterie – zoals de titel van dit boek het immers noemt – waarvan je soms een glimp kunt opvangen en dat je stamelend kunt vertolken. Rohr maakt er te veel een helder en onweerspreekbaar principe van. Niet het Christusmysterie, maar het Christusprincipe dus. Dat vind ik echt een verschil.
Reden om dit boek wel te lezen
En toch vind ik het werkelijk belangrijk om mijn theologische geweten af en toe even uit te schakelen. Het leren zien van goddelijke liefde en erin leren meebewegen. Ik kan er moeilijk tegen zijn. I’m in, bro.
Ondanks het gebrek aan nuance opent Rohr hiermee ongetwijfeld voor velen een alledaags mystieke kant van het christendom die lang niet is opgemerkt.
—
Eerder verschenen in Trouw
