De edele kunst van het briefschrijven
[Recensie] Het ergste moet nog komen, de titel van deze verzameling brieven van de voormalig hoogleraar Amerikaanse geschiedenis Alfons Lammers, geeft min of meer het levensmotto van hem weer. Zeker met pensionering wordt het leven er niet per se leuker op. Als je dan ook nog eens een min of meer publiek bestaan, inclusief optredens in de media, opgeeft voor het leven als pensionado in Otterloo, tja dan kies je ook voor het ergste.
In brieven aan vrienden, kennissen en oud-collega´s becommentarieert hij gedurende tien jaar de gebeurtenissen in de wereld, met speciale aandacht voor zijn geliefde Amerika. Otterloo is niet het paradijs op de Veluwe. Lammers schrijft er licht spottend over met de mogelijke komst van 600 asielzoekers als hoogtepunt. De idyllische Veluwe vergoedt het gemis van het leven voor zijn pensionering niet voldoende.
Maar goed, Otterloo heeft het Kröller-Müller-museum om de hoek en dat is voor Lammers een geweldige troost. Want zijn gedachten gaan nog vaak, misschien te vaak, terug naar Leiden. Herkenbaar voor gepensioneerden laat hij zijn oude stiel maar moeilijk los. Amerika heeft nog immer zijn aandacht en gebeurtenissen aldaar voorziet hij vaak ironisch van commentaar.
Voor de hedendaagse lezer is het overigens opvallend dat de nogal pessimistische levensbeschouwing hem behoedt voor uitglijders. En natuurlijk de nodige zelfspot. Achteraf blijkt hij veelal het gelijk aan zijn kant te hebben, zeker als hij schrijft over de verkiezingen van Amerikaanse presidenten. Maar ook over andere grootheden aan de overkant van de oceaan. Dat hij het met de nodige humor aanziet, maakt zijn brieven tot ware kunststukjes.
Je raakt vervuld van spijt dat de edele kunst van het briefschijven zo teloor is gegaan. Alleen het beeld van tien jaar wereldgeschiedenis dat eruit blijkt is al de moeite waard. Maar ook de waarschuwing tegen al te rooskleurige gedachten over het leven na de pensionering. Onontkoombaar is er de aftakeling waarmee de ouderdom gepaard gaat en het is niet iedereen gegeven nog volop van het leven te kunnen genieten.
Bewonderenswaardig ondergaat hij de plotse rol van mantelzorger. Senioren zonder helm en e-bikes zijn een slechte combinatie, zo blijkt. En zo kan er zomaar een einde komen aan een relatief rustig voortkabbelend leven. Een leven waarin troost geput wordt uit zijn bewondering voor The Great Gatsby en museumbezoek, hetgeen plots niet meer vanzelfsprekend is.
Lammers volgt de gang van zaken rond zijn oude werkplek nauwgezet. Zijn commentaar op de gebeurtenissen op zijn oude faculteit brengt geregeld een grijns te weeg. Als dit boek halverwege 2016 stopt, betreur je het ontbreken van zijn verslag van de verkiezing tot president van Donald Trump, hetgeen hij niet als een verrassing gezien zal hebben. Uit een naschrift in 2021 blijkt dat de mantelzorg nog immer zwaar op hem drukt. Dat naschrift is wel de meest aangrijpende brief.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
