Filosoferen over seks
[Recensie] Vaak wordt gezegd dat seks het denken te buiten gaat, dat het ons reflectieve bewustzijn doorbreekt of tijdelijk uitschakelt, of dat het gezonde verstand hier plaatsmaakt voor onze dierlijkheid. Maar wie vindt dat je seks gewoon moet doen en er niet al te veel over na moet denken ontzegt zichzelf – en zijn of haar sekspartner(s) – wel het een en ander. Ook al experimenteer je volop, zolang al dit geëxperimenteer niet met denken gepaard gaan zul je slechts extra belevenissen opstapelen zonder werkelijk iets te ervaren. Een belevenis verandert je leven niet, een ervaring doet dat wel.
Ype de Boer, een jonge filosoof uit Amsterdam schreef een interessant boek Het erotisch experiment. Voorbij de moderne seksuele identiteit. In zijn debuut Murakumi en het gespleten leven (2017) had hij al de hardnekkige zelfgerichte neiging van onze tijd blootgelegd, en ook in zijn nieuwste werk is dit het centrale thema. In onze samenleving is een mechanische, biologische visie op lust, opwinding en seks dominant. Seks wordt dan gezien als een dierlijke ontlading, die alle mensen nodig zouden hebben. Deze neiging om seks te reduceren tot een dierlijk of chemisch proces gaat gepaard met een enorme groei aan erotische mogelijkheden, het doorbreken van traditionele taboes en de opkomst van erotische technologie – waardoor verschillende partners, standjes, intensiverende middelen, drugs, alcohol, tantra-cursussen, orgastische meditatie en dergelijke ons ter beschikking staan. Voor wie het dan nog niet werkt, kan altijd nog naar een seksuoloog gaan. Maar wat al deze hulpmiddelen met elkaar gemeen hebben is dat seks gezien wordt als voortkomend uit de verlangens en idealen van het ‘ik’ dat bevrediging en erkenning zoekt. Deze ‘ik’ is de persoon die iemand wil zijn, het beeld waaraan je wilt voldoen. Seks wordt aan dit ‘ik’ ondergeschikt. Anders gezegd: seks wordt heel sterk gekoppeld aan identiteit, het wordt niet gezien als een sterke kracht waarmee je rekening dient te houden, omdat ze zowel gevaarlijk als heilzaam kan zijn, maar als de kern van iemands persoonlijkheid.
Je kunt echter heel anders over seks nadenken, en er wordt en werd ook volop anders over seks gedacht. Een groot deel van het boek Het erotisch experiment is gewijd aan allerlei verschillende manieren waarop seks in verschillende culturen wordt beleefd. Niet omdat het elders of eerder beter zou zijn, schrijft Ype de Boer, niet om de westerse leefwereld in te ruilen voor bijvoorbeeld een oosterse, maar omdat het elders anders is en was en omdat het alleen via het inzicht in die verscheidenheid is dat we ons eigen perspectief kunnen openen.
Gelukkig gaat De Boer niet op zoek naar de zogenaamde essentie van seks, die is er – ook volgens hem – namelijk niet. In zijn ‘erotisch experiment’ draait het niet om zoiets als een ‘juiste mening over seks’, en al helemaal niet om nieuwe technieken of maar om het verlangen een glimp op te vangen van al wat seks behelst en nog belangrijker: al wat het behelsen kan. Het het gaat hem erom dat wat actueel het geval is te verbreden met wat potentieel mogelijk is.
Wat Ype de Boer goed doet is dat het geen klaagzang is over de huidige tijd. Hoewel hij veel aandacht besteedt aan oosterse tantra-seks reduceert hij zijn bevindingen niet tot het het verschil tussen enerzijds platte, dierlijke en egoïstische seks en anderzijds het liefdevolle, goddelijke en verbindende. Want seks is zoveel meer dan dat, en soms ook veel minder: soms saai, soms zelfs kwaadaardig en in elk geval iets dat vraagt om morele begrenzing.
Het lijkt er misschien wel op dat wij het juk van elk bijgeloof en vooroordeel hebben afgeworpen en eindelijk vrij zijn om onze seksualiteit op oneindig veel manieren te ontwikkelen, maar zowel ons kader van biologisch-pornografische seks als van liefdevolle ofwel recreërende ‘sportief-neukende modernen’ getuigen van een eenzijdige zelfgerichtheid, meent De Boer. En het gaat hem erom dit perspectief open te breken. De vrijheid die hij bepleit is niet zozeer de vrijheid van jou als persoon maar de vrijheid van de – wat hij noemt – erotische atmosfeer. Dat is alles wat seks activeert, mengt en beweegt. En uiteraard maken wij er zelf met al onze verlangens, ideeën en verwachtingen, maar ook met onze lijven en alles wat we om ons heen zien en ervaren onderdeel van uit. En dan gaat het er niet zozeer om al wat wij zien en ervaren maar om hoe wij dit doen.
Ype de Boer formuleert het zo: seks is een atmosfeer waarin wij zelf in het geding zijn als één van de elementen in een gesituationeerd spel. Ben ik het behoudende subject dat zijn relationele plicht afwerkt? Ben ik het economische subject dat zich prostitueert? Ben ik de sadist die zijn wreedheid vrij baan geeft? Ben ik het angstige subject dat zich als door een demon gevangen voelt? Ben ik het verveelde of gefrustreerde subject dat zijn ontlading zoekt via een pornofilm? Ben ik het tantrische subject dat zich één voelt met de rest van de wereld, het taoïstische subject dat zich via seks probeert te zuiveren of zelfs genezen? Ben ik alleen of onder vreemden, onder bekenden? Thuis of onderweg? Dit alles speelt een eminente rol in de erotische atmosfeer. Er bestaat dus niet zoiets al de erotische atmosfeer, die wordt altijd geheel door de context bepaald.
Het erotisch experiment gaat zeker niet alleen over seks maar bijna meer nog over het denken. Wat dat betreft is Het erotisch experiment ook een mooie en toegankelijke inleiding in wat het betekent om serieus te filosoferen. Filosofie is voor velen misschien erg abstract, seks is dat zeker niet. Een mooie combinatie dus. Een minpuntje heeft het boek wel. Hoewel de Boer vaak heel concreet is en duidelijke voorbeelden geeft, ontkomt hij er toch niet aan academisch te schrijven. Voorbeeldje aan het einde: “En als het klopt dat erotische ervaring gestuurd en gemoduleerd wordt naar gelang de erotische atmosfeer, dan houdt de opening van deze atmosfeer middels de contemplatie van erotische potentialiteit ook een modulatie in van de erotische ervaring en praktijk.” (p.208) Ook voor een academicus als ik zijn dit soort zinnen bepaald niet aantrekkelijk. Jammer, een gemiste kans, want qua inhoud is het boek echt interessant, maar er had zeker nog een eindredacteur overheen moeten gaan. En plaatjes erbij?
—
Eerder verschenen op Robin Hurkens
