Langlevende soorten zijn traag
Al voor je goed en wel ter wereld komt begin je al te verouderen.
Waarom wordt een schildpad twee keer zo oud als een mens? Met die vraag in het achterhoofd schreef verouderingsarts David van Bodegom Het geheim van de schildpad, een zeer toegankelijk boek over wat veroudering in het dierenrijk ons leert over de lengte van onze eigen levens.
[Recensie] Een foetus in de baarmoeder is al aan het verouderen voor hij geboren is. Bij de eerste cellen die zich delen ontstaan al kopieerfouten in het DNA en zet, door het omzetten van stoffen in andere stoffen, de slijtage in. Deprimerende boodschap? Dat valt wel mee. We lopen nou eenmaal schade op door te leven, schrijft verouderingsarts David van Bodegom in zijn nieuwe boek Het geheim van de schildpad – wat dieren ons leren over een lang leven. Verval is het bijproduct van kunnen voortplanten en voortleven.
Van Bodegom is arts en doet onderzoek naar veroudering aan de Leyden Academy on Vitality and Ageing. Zijn vorige boek Ontpillen ging over hoe we aanpassingen kunnen maken in onze leefstijl om langer gezond te leven. Dat onderwerp komt nu in de laatste hoofdstukken, waarin de mens centraal staat, ook weer terug. Maar in dit boek duikt hij voornamelijk het dierenrijk in. Aan de hand van de levensverhalen van meer en minder bijzondere beestjes schetst Van Bodegom een helder overzicht van de kennis rond veroudering, zonder diep in de moleculaire processen te hoeven duiken.
Opeenstapeling van schade
Het langstlevende zoogdier is de Groenlandse walvis, met een leeftijd van 211 jaar. Onder de vissen gaat de eerste prijs naar de Groenlandse haai, waarvan een exemplaar van 392 jaar is opgevist. Het schelpdier de noordkromp maakt het met een maximale leeftijd van 507 jaar helemaal bont.
Langlevende soorten hebben iets met elkaar gemeen: ze zijn allemaal traag. Ze leven in een koele omgeving zoals een ijszee, doen aan winterslaap of zijn groot van formaat en log. Zo leeft een olifant veel langer dan een muis. Een olifant verbrandt omgerekend per kilogram lichaamsgewicht twintig keer zo weinig kilocalorieën als een muis. Een muis verbruikt relatief gezien veel meer energie op een dag, leeft op hogere snelheid. Om een tipje van de sluier op te lichten: traagheid is één van de geheimen van de schildpad. Hij heeft er meer.
Van Bodegom weet hoe hij de zaken simpel en beeldend kan uitleggen; dit boek had oneindig veel ingewikkelder kunnen zijn. Grafieken waarop de maximale leeftijd van diersoorten is uitgezet tegen zaken als lichaamsgewicht, aantal nakomelingen en metabolisme maken de besproken theorieën extra inzichtelijk.
Vrije zuurstofradicalen
Een trager metabolisme verklaart niet alle verschillen in levensduur tussen soorten, legt Van Bodegom uit. Waarom leven vogels bijvoorbeeld langer dan zoogdieren van dezelfde omvang? Tegenwoordig wordt de basis van veroudering gezien als een proces van opeenstapeling van schade in het lichaam. De free radical theory of ageing, noemen wetenschappers dit idee ook wel: organismen slijten doordat vrije zuurstofradicalen die vrijkomen bij het metabolisme schade aanrichten aan DNA, eiwitten en cellen.
Meer antioxidanten innemen dan maar? Nee, zegt Van Bodegom, die hier en daar ook leefstijladvies meegeeft. Stop met het slikken van supplementen met antioxidanten (zoals vitamine A en E). Ja, het lichaam slijt van vrije zuurstofradicalen en antioxidanten vangen die weg. Maar zuurstofradicalen zijn ook nuttig om bacteriën in je lijf te doden en om kankercellen te vernietigen. Door fruit en groente te eten krijg je genoeg antioxidanten binnen om alles mooi in balans te houden. Voor pillen is geen reden, je leeft er niet langer of gezonder door. Ze kunnen zelfs averechts werken. Bij rokers vergroot slikken van vitamine A de kans op longkanker met twintig procent.
Voortplanten of voortleven
Veroudering is in wezen een verhaal over evolutie, leer je in Het geheim van de schildpad. Een verhaal over hoe elke diersoort een eigen plan heeft om voor nakomelingen te zorgen. “Alle diersoorten hebben een strategie geëvolueerd waarbij energie tussen de belangrijkste taken wordt verdeeld: voortplanten en voortleven. Er zijn geen grote langlevende dieren met heel veel nakomelingen. Een soort kan niet en al zijn energie in groei en zelfbehoud steken en van jongs af aan grote aantallen nakomelingen krijgen”, schrijft Van Bodegom. Je kan je energie maar één keer uitgeven, het is bekende materie voor wie biologie heeft gehad.
Het lichaam hoeft evolutionair maar zo lang mee te gaan als nodig is om ons voort te planten, een jaar of zestig bij de mens, als je het opvoeden van de kinderen erbij neemt. Alle ziektes die we na ons zestigste oplopen, daar beschermt evolutie ons niet tegen. De nakomelingen zijn immers al afgeleverd op de wereld. En dus krijgen we op hoge leeftijd kanker, hart- en vaatziektes en beroertes. Als je in dit boek manieren hoopt te vinden om aan veroudering te ontsnappen, kom je van een koude kermis thuis. Inzichten voor een lang en gezond leven vind je er wel in terug.
Kunnen mensen met behulp van technologie en wetenschap ook ooit zo oud worden als een schildpad, zeg 250 jaar? De oudste mens tot nu toe werd 122. De verouderingarts gelooft persoonlijk niet dat onze levensverwachting nog veel verder zal stijgen, omdat we dan tegen een biologische limiet aanlopen. Lang leven moet volgens hem ook geen doel op zich zijn. Gelukkig oud worden is veel belangrijker.
—
Eerder verschenen op Kennislink
