[Recensie] Vanaf de allereerste staking in ons land, in 1372, zijn er tot aan de sluitingsdatum van dit boek in het afgelopen jaar 15.346 stakingen geweest. Een klein aantal daarvan wordt hier gedocumenteerd aan de hand van een pakkende foto en een beknopte historische toelichting die vertelt over de aanleiding, het doel en het al dan niet slagen van de desbetreffende staking.
“De vorm en intensiteit van stakingen is door de jaren heen aan verandering onderhevig geweest. Het stakingswapen moet passen bij de tijdgeest en de doelgroep op wie je je richt,” aldus de auteur en historicus Sjaak van der Velden, Sjaak in het voorwoord.
De oudst bekende staking in ons land vond plaats in de 14e eeuw. Een staking werd toen ‘uitgang’ genoemd omdat mensen destijds de stad uitliepen wanneer zij het werk neerlegden. Het waren de vollers, wolbewerkers, in Leiden die zo hun eisen kracht bij wilden zetten. De schrijver vermeldt nog oudere stakingen zoals de bouwers van de graftomben in Egypte in 1158 voor Christus en de opstand van Spartacus in 73.
Al lezend wordt duidelijk dat stakingen zich in alle sectoren van de samenlevingen voordoen. Zo lezen we over muiterij aan boord van schepen, stakingen van onder andere dijkenbouwers, droogscheerders (mensen die lakenstof afwerken), wevers, scheepstimmerlieden, veenarbeiders, arbeiders in de suikerraffinaderij en glasindustrie. Ook zijn er stakingen van arbeiders in fabrieken voor schoenen, suikerwerk en stenen. Maar ook bakkers, zeilmakers, havenarbeiders, kleermakers, sigarenmakers, schilders onderbreken hun werk en eisen een betere beloning of andere werkomstandigheden.
Interessant is de staking van steenhouwers in 1670. Zij werken aan de bouw van de Lutherse kerk in Amsterdam en de staking van de lompensorteerders.
De stakingen geven een interessant tijdsbeeld en laten iets zien van de sociale en economische omstandigheden waarin mensen moesten leven. Er is in de loop der eeuwen wel het nodige bereikt: die indruk laat dit boek wel na. Waar mensen vroeger voor streden, is nu geregeld in de CAO. Werk en werktijden zijn geleidelijk aan meer omschreven en omstandigheden zijn beter beschermd. In de afgelopen eeuw en in onze tijd gaat het vooral om loonsverhoging of protest tegen verslechtering van arbeidsvoorwaarden.
In 1890 werd een nieuwe arbeidswet aangenomen die een 11-urige werkdag regelde en gevaarlijk werk voor vrouwen en kinderen verbood. Bekend is de spoorwegstaking in met name Amsterdam in 1903 die als leuze had: ‘Gansch het radarwerk staat stil als uw machtige arm het wil’. Rond de eeuwwisseling vinden ook stakingen plaats als protest tegen de opkomende mechanisatie van het werk die in de haven en de textielindustrie arbeidsplaatsen kostten. In de dertiger jaren waren er stakingen tegen loonsverlaging en ook na de Tweede Wereldoorlog is dit regelmatig aanleiding voor protest.
Bijzonder is de februari-staking in 1943 waarbij mensen protesteerden tegen de toenemende onderdrukking van Joden. Minder bekend is de staking na de Duitse proclamatie in 1943 die het mogelijk maakte om voormalige Nederlandse militairen door standrecht te fusilleren wanneer zij aan het verzet deelnamen.
Na de oorlog was er een periode waarin de lonen en prijzen gelijk moesten blijven. Markant is de staking van KLM piloten in 1958 die 50% loonsverhoging eisen via een stiptheidsactie. De grootste staking vond plaats in 1970. 1 miljoen bouwvakkers legden wegblokkades aan. Ook Hilversum 1 en 2 deden mee.
Vakbondsbestuurder Herman Bode sprak in 1980 de stakers toe met de legendarische woorden “Willen we naar de Dam? Dan gáán we naar de Dam!” In 1981 was er staking tegen de abortuswet onder het motto “Wij vrouwen eisen”. In 1986 loosden zuivelarbeiders van melkfabrieken melk in de sloot. Opvallend is de staking van medewerkers van crematoria in 1989; zij verzetten zich tegen de zaterdag als vaste werkdag. Overigens was de staking zodanig dat mensen er geen hinder van ondervonden.
Zo biedt dit boek een bont palet van stakingen en laat daarmee iets zien van hoe het in de samenleving toegaat, wat er speelt in een bepaalde tijd, hoe de verhoudingen zijn tussen werkgever en werknemer en het begrip waarop stakers al dan niet kunnen rekenen.
Een interessant boek dat gemakkelijk wegleest!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
