"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het grote vrouwen kunst boek

Donderdag, 16 juli, 2020

Geschreven door: Rebecca Morrill, Diverse Auteurs
Artikel door: Jan Stoel

Eindelijk evenwicht?!

[Recensie] Als iemand je vraagt de naam van een kunstenaar te noemen denk je dan meteen aan een vrouw? Pas de laatste vijftig jaar is de ‘gelijkberechtiging’ van vrouwen in de kunst toegenomen. Vrouwen in de kunst zijn er altijd geweest. Gek dat in de kunstwereld mannen toch eerder getoond worden in galeries en meer betaald krijgen voor hun kunst. Maar er vindt een kentering plaats. WBooks brengt met Het Grote Vrouwen Kunst Boek meer dan vierhonderd vrouwelijke topkunstenaars (volgens de samensteller hadden het er ook meer dan tweeduizend kunnen zijn) uit meer dan vijftig verschillende landen uit de afgelopen vijfhonderd jaar in beeld. Men maakt ook meteen een statement in de vormgeving. Op de cover staat een streep door het woord vrouwen. Eindelijk evenwicht tussen mannen en vrouwen?!

Het boek is in licentie van de Phaidon Press in London uitgegeven met als hoofdredacteur Rebecca Morill. Wat hebben de medewerkers aan deze uitgave een enorme prestatie geleverd. De verscheidenheid aan kunstenaars, de technieken, de spreiding over de continenten is groot. Morill noemt als eerste kunstenares Kora van Sicyon die rond 650 voor Christus het silhouet van haar minnaar op een rots tekende.

De titel van het boek verwijst naar een essay van Linda Nochlin uit 1971 met als titel Why have there been no great women artists. Een van de oorzaken is het feit dat vrouwen van gerenommeerde kunstopleidingen geweerd werden en als je niet tot de blanke middenklassen en geen man was dan was het bijna ondoenlijk om kunstenares te worden. Pas in de 21e eeuw lijkt er meer evenwicht te komen. Er komen nieuwe curatoren, die zorgen voor een frisse benadering, en het museumbeleid verandert. In het Baltimore Museum of Art werd in 2018 werk van Rauschenberg en Warhol verkocht om de aankoop van vrouwen en gekleurde mensen te financieren. Ook Internet en social media spelen een rol om vrouwen meer bekendheid te geven.

De kunstenaars komen in alfabetische volgorde voorbij. Ieder heeft één pagina waarin een korte biografie is opgenomen en een kenmerkende forse, full colour (als het geen origineel in zwart-wit is) reproductie. De alfabetische in plaats van de chronologische volgorde levert ‘bij toeval’ prachtige en ontroerende combinaties op. Zo staat een kleurig werk De geneugte van het lied (1917) van Betty Woodman (1930-2018), naast een zwart-wit foto van haar dochter Francesca Woodman (1958-1981). Dit laatste is een aangrijpend en beklemmend zelfportret. Je kijkt anders naar de combinatie en de foto als je weet dat Francesca zelfmoord pleegde. Of de interactie die de foto’s van Alle eeuwigdurende liefde die ik heb voor de pompoen (2016) van Yayoi Kusama met Erachter weg (twee keien, een van steen en een van aluminium voor een spiegel) van Alicja Kwada. Beide kunstenaars spelen met vormen, waarneming en herhaling. Er zijn tal van dit soort voorbeelden te vinden in het boek. Het boek bevat een woordenlijst van kunsttermen, stijlen en bewegingen met een lijstje van belangrijke kunstenaars die daarbij horen. Zo krijg je zicht op de kunsthistorie.

Boekenkrant

Properzia de’ Rossi (1490-1530) was de enige vrouw die in Vasari’s boek The Lives of the most excellent painters, sculptors and architects (1550) genoemd werd. Ze was bekend om de minuscule beeldjes die ze van onder andere perzikpitten maakte. Een marmeren reliëf is een van de weinige werken die nog van haar bestaan. In zijn tweede editie noemt Vasari Plautilla Nelli van wie het werk in veel ‘deftige huizen’ hing. Ze is weggegleden in de historie, net als veel andere kunstenaressen, maar worden nu opnieuw naar voren gehaald. Zo ook de Nederlandse Judith Leyster (1609-1660). In 1620 maakte ze naam met haar portretten en genrestukken bij de gegoede middenklasse. Ze werd op haar 24e als enige vrouw lid van het Haarlemse schildersgilde. Haar schilderijen werden toegeschreven aan Frans Hals, waarvan ze misschien een leerling was. En kennen we Rachel Ruysch (1664-1750) nog? Zij was in het begin van de 18e eeuw een van de meest bewonderde en betaalde schilders in Nederland. Over de waarde van schilderijen gesproken. Georgia O’Keeffe verrichtte grensverleggend werk binnen de Amerikaanse moderne kunst en was de eerste vrouw die een overzichtstentoonstelling kreeg in het New Yorkse Museum of Modern Art. Ze paste moderne fototechnieken in haar werk toe, zoals de close-up. In 2014 bracht Doornappel/Witte Bloem, nr.1 44,4 miljoen dollar op, een recordbedrag voor een kunstwerk van een vrouw.

Je wordt continue verrast in het boek. Onlangs was Hilma af Klimt (1862-1940) in het nieuws. Ze was de vroegste vertegenwoordiger van de abstracte kunst, eerder dan Kandinsky. Haar werken mochten pas twintig jaar naar haar dood getoond worden. Laurie Anderson is de enige artiest die ook in de muziek met O Superman in de hitlijsten kwam. Er is de chirurgische bodyart van de Franse Orlan (1947). Haar landgenote Gina Pane (1939-1990) die zich tot bloedens toe sneed om onbehaaglijkheid, compassie bij het publiek op te wekken. Het zijn reacties op wat er in de maatschappij speelt. Ook de gelijkberechtiging rondom ras en gender komt aan bod. Marie-Guillemine Benoist maakte met het Portret van een zwarte vrouw in 1800 een statement m.b.t. de emancipatie van vrouwen en gekleurde mensen in een tijd waarin de vooruitgang op het gebied van vrouwenrechten en behandeling door het Napoleontische regime teruggedraaid zou worden. Elise Driggs (1898-1992) hield haar gender verborgen voor de galeriehouder die bekend stond als vrouwenhater tot hij haar een plaats aanbood in het programma van de galerie. Carmen Herrara die nu 105 jaar is en tot haar 89e geen enkel werk verkocht.

Het aantal Nederlanders dat een plekje heeft gekregen is beperkt: Marlene Dumas, Iris Kensmil, Marlow Moss, Judith Leyster, Maria van Oosterwijck, Rachel Ruys en Anna Maria van Schuurman. Ook Rieneke Dijkstra staat er in, maar de vrouw die haar inspireerde, Diana Arbus, weer niet. Maar dat is helemaal niet zo erg. Bladerend in het boek ga je nadenken, verder zoeken, nieuwe dingen ontdekken. En als je dat maar regelmatig genoeg doet dan worden de namen van de kunstenaressen je net zo vertrouwd als die van hun mannelijke collega’s. Lees, kijk, verwonder je, wees ontroerd, leg verbanden, geniet!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles