"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het gym

Vrijdag, 5 oktober, 2018

Geschreven door: Karin Amatmoekrim
Artikel door: Jannie Trouwborst

Surinaamse tussen kakkers

Surinamemaand

[Recensie] Het kan haast niet anders: dit boek moet voor een deel autobiografisch zijn. Misschien niet exact wat betreft de gebeurtenissen die erin voorkomen. Maar vooral door de weergave van de gevoelens die een meisje van dertien bestormen dat naar de brugklas gaat van een gymnasium en waar ze in een totaal andere en verwarrende wereld terecht komt. Uit een ander milieu, met een andere culturele achtergrond en met een andere kleur: dat alles speelt een rol bij de strijd om het plekje dat ze moet zien te veroveren.

Authenticiteit en relativerende humor zijn de grote kracht van een schrijnend verhaal dat blijkbaar aanslaat bij jong en oud. Verschenen in 2011 is het inmiddels al zeven maal herdrukt. Vanaf circa vijftien jaar, staat in de beschrijving. En al ben ik ervan overtuigd dat het aanslaat bij jongeren en dat het niet zou misstaan op hun leeslijst voor school, ook voor volwassenen is het een aantrekkelijk boek om te lezen en daarna nog lang over na te denken.

Sandra vecht zich vrij

Hereditas Nexus

Het verhaal draait om de dertienjarige Surinaamse Sandra die in een achterstandswijk woont, samen met haar moeder en halfzusje. Haar vader woont af en toe bij hen, maar heeft ook nog een ander gezin, tot groot verdriet van haar moeder. Die leeft van de bijstand en probeert via het volgen van een cursus uiteindelijk werk te vinden en niet meer afhankelijk te zijn. Sandra kan goed leren. Maar terwijl al haar klasgenootjes naar een scholengemeenschap in de buurt gaan waar ook een VWO afdeling is, besluit haar moeder dat zij, als enige, naar een zelfstandig gymnasium moet. Sandra wordt haar prestige object. Wat dat Sandra kost, lijkt ze niet te begrijpen, Sandra praat er ook niet over.

Sandra is leergierig maar ontdekt al snel dat ze enorme hiaten in voorkennis heeft bij allerlei zaken die voor haar nieuwe klasgenoten vanzelfsprekend zijn. Toch lijken de klasgenoten, al zijn het in haar ogen ‘kakkers’, haar niet af te wijzen. Ze heeft al snel een paar ‘vriendinnen’. Maar ze bij haar thuis uitnodigen, dat wil ze niet, ondanks dat haar moeder erop aandringt. Sandra voelt zich klem zitten: waarom zou ze zich moeten schamen voor de armoedige toestand thuis en de wijk waarin ze woont? Daar wil haar moeder niets van horen. Maar aan de andere kant: wordt ze nog wel geaccepteerd als haar klasgenoten iets meer van haar thuissituatie weten? Het contact met haar vriendinnen in de wijk verandert ook. Heel langzaam lijken ze uit elkaar te groeien. Al voelt ze zich tot op het laatst meer thuis bij hen dan bij de meiden op school.

Manipulaties

Maar dan komt er een jongen op school die ook niet tot de ‘kakkers’ behoort met zijn platte stadsaccent. Met grove racistische en discriminerende opmerkingen probeert hij de lachers op zijn hand te krijgen en een populaire jongen te worden. En hij kiest Sandra uit als slachtoffer van zijn manipulaties. De spannende gebeurtenissen die daaruit voortkomen maken dat Sandra in gaat zien hoe discriminatie werkt en dat het vele gezichten heeft.

Naast het prestige object van haar moeder is ze op het gymnasium het prestige object van school: kijk eens hoe goed wij een Surinaams meisje opvangen. En van de ouders van haar vriendinnen: kijk eens hoe ruimdenkend wij zijn dat we dit meisje binnenhalen en met onze dochters laten omgaan. En dat komt hard aan bij Sandra: ze wil als mens behandeld worden. En niet beoordeeld worden op haar afkomst: niet als zwarte Surinaamse, niet als een bewoner van een achterstandswijk, maar ook niet als ‘nepkakker’ omdat ze op het gymnasium zit.

En dan is het zomervakantie. Het eerste jaar zit erop. Hoe gaat het verder? We mogen het zelf bedenken. Ik schat in dat Sandra een basis voor haar zelfvertrouwen gevonden heeft. Ze heeft ontdekt dat cultuurverschillen niets meer zijn dan dat. En dat ze redenen en het recht heeft om gewoontes uit haar cultuur te verkiezen boven die van andere bevolkingsgroepen, of het nu om “kakkers” of de andere wijkgenoten gaat. Voor jezelf kiezen daar gaat het om. Vandaar haar allerlaatste woorden in het boek: “De mazzel”.

Eerder verschenen op Mijnboekenkast

DLVA medewerker Jannie Trouwborst riep september 2018 uit als Surinamemaand. Dit was haar laatste recensie in dit kader. Lees hier haar blog over Surinaamse literatuur.