Een kleine tragedie
De kleinzoon van twee fanatieke nazi’s ontmoet een kleindochter van twee slachtoffers van de Holocaust en wordt verliefd op haar. Dat is het interessante vertrekpunt van de deels autobiografische roman onder de wat saaie titel Het juiste moment, geschreven door Grimbert Rost van Tonningen. De auteur schreef eerder de thriller De roofridders (2007), maar is vooral bekend door zijn ouders, de NSB-leider Meinoud Rost van Tonningen en zijn vrouw Florrie, de ‘zwarte weduwe’, die in 2007 overleed.
Rost van Tonningen distantieerde zich herhaaldelijk van het gedachtegoed van zijn ouders. In elk biografietje van de auteur – hoe kort ook – wordt dit benadrukt. Blijkbaar is dat nodig. Het verleden moet een grote last zijn met ouders die als ‘fout’ de geschiedenisboeken in gingen. Ook de ik-figuur Giesel Vaandrager kan het naziverleden van zijn familie moeilijk loslaten. Het maakt zijn affaire met de joodse Ruth Tannenbaum uit New York vooral voor hem gecompliceerd. Rost van Tonningen vertelt een verhaal over een onmogelijke liefde, hoewel dat thema er soms wat dik bovenop ligt.
Romeo en Julia, of gewoon Giesel en Ruth
Giesel en Ruth ontmoeten elkaar in het Duitse gehucht Goslar. Beiden zijn op zoek naar het oorlogsverleden van hun grootouders en beiden ontvluchten tijdelijk hun stroeve huwelijk. Het eerste contact verloopt niet vlekkeloos. Giesel slaagt er niet bepaald in het ijs te breken met zijn mededeling ‘ik ben de kleinzoon van twee nazi’s’. Pas wanneer hij Ruth volgt naar Parijs, buiten het beladen Duitsland, ontpopt zij zich tot een charmante verleidster. Het verleden vormt voor haar geen al te hoge drempel. Ook haar zoektocht is van ondergeschikt belang: de ontmoeting met een familie die haar grootouders slechts zijdelings gekend heeft en toevallig ver verwant is aan Giesel, levert weinig onthullende informatie op. Het juiste moment is een mooi, zonder veel poeha verteld liefdesverhaal, waarin de oorlog aanvankelijk slechts een bijrol speelt.
Enigszins irritant is de terugkerende verwijzing naar het ultracanonieke Romeo en Julia, waarvan Giesel en Ruth in Parijs de balletuitvoering van Prokofjev bezoeken. Het wordt een beetje kinderachtig wanneer de plot ook nog wordt uitgelegd. ‘Het gaat over een onmogelijke liefde, dit stuk van Shakespeare,’ begint Ruth haar toelichting. (Goh, is dat van Shakespeare?) ‘Zijn wij vanavond ineens een soort Romeo en Julia geworden?’ vraagt Giesel (weliswaar ‘sarcastisch’) na de uitvoering. Ja ja, nu weten we het wel.
Andere verwijzingen, zoals die naar de filosofie, zijn nogal lukraak en eclectisch. Denkers als Spinoza, Simone de Beavoir, Karl Popper en zelfs postmodernisten als Lyotard, Foucault en Derrida passeren de revue. Ruth en met name Giesel lijken dit bonte gezelschap nodig te hebben voor oppervlakkige duiding van hun relatie of hun verleden. Voor de roman is dergelijke namedropping echter van weinig belang. Maar ik zou het positiever willen stellen: Rost van Tonningen heeft de filosofie niet nodig om de interesse van de lezer vast te houden.
Een onderhuidse oorlog
Giesel volgt Ruth tot in San Francisco en drie maanden later zien zij elkaar weer in Amsterdam. Zij is dan gescheiden van haar man en ook Giesels huwelijk beleeft een dieptepunt. Toch blijven zij niet bij elkaar, maar voornamelijk vanwege praktische bezwaren. Ruth wil haar kinderen en haar balletschool in New York niet achterlaten en Giesel wijt zijn kortstondige hartstocht vooral aan zijn zelfgediagnosticeerde midlife crisis. In deze laatste plotwending klinkt de opluchting door van de auteur. Eindelijk is de oorlog geen bezwaar meer (of niet meer het enige) en laten de personages zich uitsluitend nog leiden door alledaagse, praktische overwegingen, zoals iedereen dat doet in zijn leven.
Hoewel? Is Het juiste moment de literaire poging van de auteur om na meer dan zestig jaar de oorlog eindelijk te laten rusten, om afstand te nemen? Interessant is dat Rost van Tonningen – die in een interview met De Volkskrant (13-03-2013) toegaf dat de roman ‘in hoge mate’ autobiografisch was – van zijn ik-figuur een kleinzoon van ‘foute’ lieden maakt in plaats van een directe zoon, zoals hijzelf is. Blijkbaar moet de oorlog een generatie verder weg zijn om kunstmatig een afstand te kunnen scheppen.
Deze innerlijke strijd woedt ook in Giesel. Ondanks de strenge adviezen van Ben, een vriend die hij in San Francisco maakt, kan hij het verleden nooit helemaal loslaten. Het is Giesels onvermogen om de oorlog te laten voor wat die is waarin Rost van Tonningen zich als autobiografische auteur het meest laat zien. Deze onverminderde, onderhuidse aanwezigheid van de oorlog bij Giesel en in het verhaal als geheel maakt de roman tot een fragiel en mooi werk. Het verleden is onvermijdelijk, het lot onafwendbaar en de liefde hartstochtelijk: Het juiste moment is een kleine tragedie na een grote oorlog.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
