Jezus was een saaie tijdsreiziger
Wat als Jezus een tijdreiziger was? En Judas ook? Piet Meeuses roman Het kraaien van de haan is een herschrijving van een millennia-oud scenario met een messias zonder humor: één grote grap. Het is wel een aardige grap, zeker voor wie het spel met de evangeliën en Life of Brian weet te waarderen – maar het is er maar één. Spannend of hilarisch wordt het niet.
De grap is dat de Schotse classicus Joe Moynihan, zonder baan, zonder vrouw – een soort Arthur Dent uit The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy –, gevraagd wordt om in een ultrageheim tijdreisexperiment te participieren. De reis gaat, heeft de financier gedicteerd, naar Palestina, de laatste jaren van Jezus Christus. Joe heeft niets te verliezen. Hij vertrekt, en slaagt erin zich in het gezelschap van de Nazarener te begeven. Dat is een hele gewone man, stelt Joe – inmiddels Yehuda genoemd – vast:
‘Het enige waardoor hij zich onderscheidde, en waarin ongetwijfeld een groot deel van zijn charisma school, was zijn stem: hij had een donker, fluwelen stemgeluid en de manier waarop hij sprak – net iets trager en nadrukkelijker dan gebruikelijk – gaf zijn woorden iets betoverends, iets buitengewoon overtuigends. Er zat iets hypnotiserends in die stem, iets wat je het gevoel gaf opgetild te worden. En nooit klonk er ook maar een zweem van twijfel in.’
Yehuda gaat de sekteleider sympathiek vinden, al raakt hij niet overtuigd, zeker niet als hij in een confrontatie zijn buitenstaanderschap aan rabbi Jezus verklaart door zijn tijdreisapparaatje te tonen.
‘Was het schrik of afschuw wat ik zag in die blik?
[…]
“Doe het weg, Yehuda!”
Ik borg het apparaatje op. Het duurde even voor hij zich weer naar me toe wendde. Hij keek me aan met een vreemde, haast smekende blik. Zo had ik hem niet eerder gezien.
“Ja,” zei hij met een zucht. “Ik weet wat dat is. Maar ik was het al bijna vergeten.”’
Dat is de grap. Jezus is dus een tijdsreiziger – al was hij het bijna vergeten – met als missie het Jodendom een nieuwe grote profeet te geven. En dat lukt! Het is een tijdreisparadox die wel wat steviger is dan de zoon die zijn vader vóór zijn geboorte doodt. Bij lezing van bovenstaande dialoog hoorde mijn huisgenote mij hardop lachen. En ook de realisering dat Yehuda de Aramese versie van de naam Judas is, kietelde.
Daarna werd het stil in huize Stoffelsen, want al kleedt Meeuse de Bijbelse Geschiedenis aan met smakelijke wendingen en ideetjes (een verliefdheid op Maria Magdalena, een tijdreistheorie over de wederopstanding en wederkomst, een gemeenteambtenaar uit Nieuwegein), het blijft een wat statische aankleding van het bekende verhaal, aangevuld met verwijzingen naar Life of Brian. En de Jezus van Meeuse is ook wel een saaie, dogmatische figuur.
Of doe ik daarmee zijn creativiteit geen recht? Want Meeuse varieert wel, zodanig dat de confrontatie met de geloofsfeiten vermeden wordt en Yehuda pas na twintig jaar anoniem leven weer op het Christendom stuit, in Efeze, waar Paulus opduikt. Dan wordt het echt spannend. De kans bestaat dat hij ontmaskert wordt als Jezus’ verrader – die mythe heeft al wortel geschoten – en onder die druk komt hij met deze in het Engels opgetekende getuigenis.
Zover is het, dat ik na het schrijven van deze recensie verrast vaststel dat ik dit boek eigenlijk liever dikker had gezien, zelfs al vind ik om de stijl (de vele uitroeptekens, de clichés), de plot (Joe/Yehuda vreest ontmaskering door zijn oude liefde Maria Magdalena: ‘Was ik nog steeds verliefd op haar?’) en de inkadering (variaties op de evangelieën zijn inmiddels zelf versleten) niet heel bijzonder. Deze ene grap had een fijnzinniger, een complexere uitwerking verdiend. Meeuse zelf heeft, getuige een aan het boek gewijde culturele avond, de ‘willing suspension of disbelieve’ willen onderzoeken. Daar heb ik weinig inzichten over opgedaan, maar wel over de cultuurgebondenheid van humor. En ik had wel meer tijdreisspanning willen voelen. Bij nader inzien had ik dit experiment meer tijd gegund.
N.B. Door een misverstand is dit boek bij twee recensenten terecht gekomen, die allebei hetzelfde erover oordeelden. Omdat hun recensies niettemin op een andere wijze tot dat oordeel kwamen, hebben we besloten beide stukken te publiceren.
