Losgeslagen herinneringen
Een weigerend geheugen, een geheimzinnige bewaker, een ernstig gebrek aan eten, een gebouw waaruit je niet kunt ontsnappen. Het zijn slechts enkele zaken waarmee de hoofdpersoon van Het land 32 te maken krijgt. In De Vergeting (2013) ging Daan Heerma van Voss al in op de betekenis van herinneringen en ook in deze roman speelde een personage met geheugenverlies de hoofdrol. Het lijvige Het land 32 gaat niet alleen over geheugenverlies, maar vooral over wat het betekent opgesloten te zitten in je eigen hoofd.
Het hoofdpersonage is geobsedeerd door het achterhalen van de werkelijkheid. Zijn bewaker Vrijdag houdt hem voor dat hij uit vrije wil in zijn ‘gevangenis’ is komen wonen, maar weigert hem verdere informatie over zijn verleden te verschaffen. Zelfs zijn naam is de ik-figuur vergeten. Zijn enige lotgenoot in het complex is het meisje Penny, dat hij af en toe mag bezoeken. Zij vertelt hem de namen die hij voor zichzelf gekozen heeft: Marlon Brando en Stanley.
Marlon Brando kennen we natuurlijk als acteur in films als The Godfather, The Wild One, Apocalypse Now en A Streetcar Named Desire. Deze laatste film speelt een grote rol in Het land 32. Behalve allerlei scènes en citaten uit films van Marlon Brando komen nog vele andere verwijzingen in het verhaal voor. Penny’s naam is afgeleid van het Beatlesliedje Penny Lane en de naam van de bewaker doet denken aan de metgezel van Robinson Crusoe. Referenties aan films en boeken volgen elkaar in ramp tempo op. Klein Duimpje, christelijke symbolen, Planet of the Apes, ga zo maar door.
Zoektocht
Zelf had ik permanent het gevoel van alles over het hoofd te zien. Wanneer een boek zo bomvol verwijzingen staat, kun je ze immers onmogelijk allemaal ontdekken. Je blijft betekenis zoeken achter iedere zin waarin wellicht een citaat verborgen zit, iedere naam die een liedje van The Beatles kan zijn (Penny Lane, Eleanor Rigby). Dit is vermoeiend, maar draagt wel bij aan het overbrengen van de gevoelens van de ik-figuur op de lezer. Hoofdpersonage Marlon zoekt naar herinneringen, en vertelt zichzelf, Vrijdag en Penny verhalen in een poging herinneringen aan zijn geheugen te ontlokken.
Marlon is bang is om herinneringen te missen die in zijn verhalen verborgen zitten, en begint een wanhopige zoektocht in zijn eigen geest. De lezer zoekt intussen koortsachtig naar verwijzingen die licht kunnen werpen op de mysterieuze omstandigheden. Tot je hoofd net zo tolt als dat van Marlon en je de stortvloed aan woorden maar gewoon over je heen laat komen.
Dynamisch
Het land 32 is een knappe raamvertelling, waarin de verhalen die Marlon vertelt nauw verweven zijn met het ondoorgrondelijke ‘nu’. De onderwerpen die in de ingebedde verhalen worden aangesneden, komen telkens terug en zijn voor een groot deel ontleend aan Marlons ervaringen en losgeslagen herinneringen.
De verhalen verschillen van stijl, wat het boek tot een bij tijd en wijle onsamenhangend, maar tegelijkertijd dynamisch geheel maakt. Daardoor eist Heerma van Voss veel van zijn lezers. Marlon is obsessief, waardoor dezelfde gedachten keer op keer herhaald worden, soms zelfs in exact dezelfde bewoordingen. Na tien keer heb ik het wel gezien met het citaat ‘every man a king’. Daarnaast verdienen de metaforen uit Het land 32 geen schoonheidsprijs:
‘neergestort als een vogel in nood’
‘De klok boven de uitgang is als een oog met tanden, grijzend en tikkend’
‘zijn kop is als een landschap na een atoomaanval, donker, gepijnigd’
Heerma van Voss heeft duidelijk moeite gedaan om zijn verhaal te stileren, zijn zinnen te polijsten. Dit werkt echter regelmatig averechts en clichés worden door Heerma Van Voss niet geschuwd. Ik word bepaald niet vrolijk van zinnen als:
‘Wat een bewaker van een gewoon mens onderscheidt, is dat hij rondes maakt in plaats van wandelingen.’
‘Hij voelt zich allener dan hij zich lang heeft gevoeld, geniet kortstondig van dit pathetische besef, en valt dan weer in de draaiende put die de val van Penny heeft opengetrokken.’
Gelukkig zijn er ook zinnen die in je geheugen gegrift blijven juist door hun prachtige eenvoud. ‘Stanley was geen voorstander van een lynchpartij. Hij was een voorstander van de volgende dag weer gewoon aan het werk gaan.’ In dit soort passages is Heerma van Voss op zijn best. Wanneer hij niet schermt met dure metaforen, en eindelijk een einde maakt aan de eindeloze herhaling van citaten en een stortvloed aan verwarde herinneringen. Simpele, mooie zinnen maakten dat ik doorlas, dwars door de stijlgedrochten heen. De onverwacht rake passages maken de epische raamvertelling Het land 32 alle inspanningen meer dan waard.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
