Vurige bewondering en innige liefde voor Jezus Christus
De schrijver en zijn vertaler
[Recensie] Moet Thomas a Kempis in deze rubriek nog voorgesteld worden? Zijn De imitatione Christi uit 1424 geldt immers als het (na de Bijbel) meest vertaalde, gedrukte en gelezen boek van de christenheid. Het boek – in Nederland bekend als De Navolging – doet het ook nu nog goed: in 2008 verschenen er maar liefst vier Nederlandse edities, waarvan één in ‘jonge taal’. Dit voorjaar werd hij vereerd met een glossy en er is zelfs al een managementversie (Thomas voor ondernemers) gesignaleerd. Ook voormalig psycholoog Jacques Koekkoek (1948) is door A Kempis gegrepen en hertaalt sinds enkele jaren ander, minder bekend werk van hem, zoals Het leliedal en nu dan de Orationes et mediationes de vita Christi (vermoedelijk uit 1456).
De thematiek
Het leven van Jezus Christus bestaat uit een tachtigtal gebeden en overpeinzingen naar aanleiding van wat Jezus gedaan en vooral ondergaan heeft. Met name de lijdensgeschiedenis inspireert A Kempis tot immense bewondering en dankbaarheid. Maar ook intiemere momenten als de borstvoeding door Maria leiden tot lof en verheerlijking. Of het feit dat er maar zo weinig bekend is over Jezus’ jaren als jongeman – het bewijst slechts Jezus’ afkeer van wereldse roem en grootdoenerij. De gebeden sluiten meestal af met een smeekbede om hulp om niet van het geloof af te dwalen en vooral nederig te blijven. Want nederigheid, daar draait het in dit geschrift van A Kempis om.
Interessantste passages
Wie niet zo thuis is in de laatmiddeleeuwse passieliteratuur, zal getroffen worden door hoe de auteur zich probeert in te leven in het lijden van Jezus. Net als Mel Gibson in The Passion of the Christ (2004) verrijkt A Kempis het Bijbelse verhaal daarvoor met flink wat bloed, tranen en andere felrealistische, emotionele details. Roerend is hoe hij over veertien eeuwen heen de diepbedroefde getuigen van de kruisiging troostend toespreekt, hoewel hij hen ook benijdt. En wie het leerstuk van de Drie-eenheid nooit helemaal goed heeft begrepen, krijgt dat in Het Leven van Jezus Christus duidelijk uitgelegd.
Naarste, maar toch mooie zin
Smeekbede in navolging van Jezus’ ‘pijnlijke besnijdenis’: “Al het vleselijke, dat U in mij vindt, snijd dat helemaal uit mij weg en dood het. Al het overtollige, dat U bespeuren mocht, houw het af en breng al het ijdele en lichtzinnige door uw strenge tucht onder bedwang.”
Reden om dit boek niet te lezen
A Kempis’ aanbevelingen voor een eenvoudige, bedachtzame en terughoudende levensstijl zijn na zes eeuwen nog altijd actueel. Maar zijn pleidooi voor bescheidenheid, zijn perfectionisme en zijn mateloze hekel aan ‘het vleselijke’ ontaarden nogal eens in wat we nu ongezonde zelfvernedering en zelfhaat noemen. Natuurlijk: je moet hem in zijn tijd zien. Maar als A Kempis zichzelf (en indirect daarmee zijn lezers) stelselmatig uitmaakt voor ‘onreine worm’, ‘ellendige zondaar’ of ‘nietswaardige slaaf’, dan haak je toch echt af.
Reden om dit boek wel te lezen
Jacques Koekkoek is er prima in geslaagd om de bloedige ernst van A Kempis te vertalen in begrijpelijk hedendaags Nederlands. Ook zijn inleiding is bijzonder verhelderend. De tekst zelf laat iets zien van de minder nuchtere, mystiekere kanten van de Moderne Devotie, waarmee toch ook menig protestant zich verwant voelt. En ook nu nog maken A Kempis’ vurige bewondering en innige liefde voor Jezus Christus (en Maria) indruk.
Het leven van Jezus Christus is beslist geen boek om in een weekendje uit te lezen en op het nachtkastje van een drukbezet mens zal het gauw een stofnest worden. Maar wie besluit zich regelmatig een uurtje met dit boek in een hoekje terug te trekken, zal dankzij Jacques Koekkoek beter begrijpen waarom die introverte, maar op schrift zo hartstochtelijke monnik uit de IJsselstreek één van de invloedrijkste christelijke auteurs uit de geschiedenis is geworden.
—
Eerder verschenen in Trouw en op Marijke Laurense
