Raakt de lezer tot op het bot
[Recensie] Rwanda, 1994. Clemantine Wamariya is pas zes jaar oud als ze samen met haar zus Claire ontsnapt aan de genocide die gestart is. Maar daarmee is het gevaar niet geweken. De zussen doorkruisen talloze Afrikaanse landen op zoek naar veiligheid, een tocht die pas jaren later ten einde komt. Clemantine en Claire slagen er uiteindelijk in om Amerika te bereiken, maar dan begint de verwerking pas. Want hoe overleef je een oorlog? En wat blijft er over van de persoon die je was voordat alles veranderde?
In Het meisje dat kralen kon lachen worden twee verhaallijnen gevolgd die elkaar afwisselen. In het ene verhaal is Clemantine een klein meisje dat niet weet of ze haar ouders en broertje ooit nog terug zal zien. Haar angst en boosheid over haar onzekere situatie spatten van de pagina’s af. Ze stelt vragen die niemand kan beantwoorden en raakt er meer en meer van overtuigd dat ze alleen kan bouwen op haar eigen kracht. Emoties blijken alleen maar lastig en hebben tijdens de lange tocht door een door armoede en oorlog geteisterd Afrika geen functie meer. Clemantine leert zich af te sluiten voor de dingen om haar heen, zodat ze overeind kan blijven.
In de andere verhaallijn is Clemantine inmiddels volwassen. Ze heeft een Amerikaans paspoort, een opleiding en de zekerheid van een veilige omgeving. Toch voelt ze zich ontheemd en heeft ze zo lang haar gevoelens ontkend, dat ze niet in staat is om echt contact te maken. Zelf omschrijft ze dit als volgt:
“In mijn beleving was de zorg voor dierbaren niet gebaseerd op genegenheid. Die was gebaseerd op de angst hen te verliezen.”
Ook als Clemantine uiteindelijk, met behulp van Oprah Winfrey, haar moeder weer in de armen kan sluiten, ligt er zo’n groot gat tussen hen in waar niet over gesproken kan worden, dat de afstand amper overbrugd wordt.
De titel van dit boek slaat op het verhaal dat Clemantine’s oppas, Makumana, vroeger aan haar vertelde. Makumana stelde vaak de volgende vraag aan Clemantine: ‘En wat gebeurde er toen, denk je?’ Wat Clemantine ook antwoordde, Makumana zei altijd dat ze het goed had. “Op die manier werd het meisje dat kralen lachte het antwoord op al mijn vragen, een manier om vorm te geven aan een wereld die mijn ouders en later Claire weigerden uit te leggen, een middel om een werkelijkheid te creëren die ik kon bevatten en accepteren.”
Clemantine Wamariya heeft dit boek samen met journaliste Elizabeth Weil geschreven en het is daarom moeilijk te zeggen of dit verhaal opgetekend is, of dat de auteur haar eigen schrijfstijl heeft ontdekt. Hoe dan ook, de samenwerking heeft goed uitgepakt; het boek leest als een trein en je krijgt echt inzicht in de hachelijke positie van een vluchteling. Je kunt nooit meer terug naar een situatie die je kende en je voelt je een buitenstaander tussen mensen die jouw pad niet hebben gelopen, ook al tonen die zich begripvol. Clemantine kampt nog steeds met de gevolgen van een ontheemd bestaan. Ik las met huivering de zin die zij als volwassen vrouw opschreef en die licht schijnt op de hechtingsproblemen van mensen uit een oorlogssituatie: “Ergens ankeren, wortelen – dat maakte me doodsbang voor de mogelijkheid dat iemand me weer zou wegrukken. Om die angst te bestrijden, moest ik vluchten.”
Het meisje dat kralen kon lachen heeft me gegrepen. We kunnen nog zo hard van iets wegrennen, maar je verleden neem je altijd mee. Clemantine Wamariya wijst ons erop dat een oorlog littekens achterlaat. Altijd. Vier sterren voor dit indrukwekkende boek van een vrouw die, ondanks de emotionele beschadigingen die zij heeft opgelopen, in staat is de lezer tot op het bot te raken.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
