Interview met dichter en winnaar Debutantenprijs 2023 Sara Eelen: “De prijs geeft me een enorme boost in het schrijven”
[Interview] Sara Eelen (Antwerpen, 1994) is een Vlaamse dichter en “ziet poëzie in alles”, zo schrijft ze op haar website. Ze legt haar poëzie het liefst vast in film, foto of tekst. Voor haar gedichten behaalde ze verschillende prijzen. Zo won ze afgelopen maand de Debutantenprijs van 2023 met haar dichtbundel Het nodige breken. Eerder won ze prijzen bij onder andere de Poëziewedstrijd van de Stad Harelbeke in 2018 en 2019, de Babylon Interuniversitaire prijs in 2017 en 2018 en Frappant Txt-on-stage in 2015. Haar werk werd gepubliceerd in literaire tijdschriften als Het Liegend Konijn, De Revisor, Hard//Hoofd en Tijdschrift Ei. Sinds 2020 is ze ook actief als klimaatdichter.
“Geweldig, ik kan het niet anders omschrijven”, antwoordt Eelen lachend als ik haar vraag hoe het voelt om de winnaar te zijn van de Debutantenprijs van 2023. “Ik had het totaal niet verwacht. Er was geen shortlist, dus ineens werd ik gebeld met de mededeling dat ik had gewonnen.” Ze vertelt enthousiast verder over wat de prijs voor haar betekent. “Het geeft me een enorme boost. Veel dichters zullen herkennen dat het lang stil blijft als je een bundel uitbrengt. Je weet wel dat je bundel ergens op salontafels en nachtkastjes ligt, maar eigenlijk zie je de lezer niet écht, dat geeft veel leegte.”
Het juryrapport van haar winnende bundel Het nodige breken liet lovende woorden klinken. Naast haar gebruik van taal en de prachtige rode draad in haar verhaal, was de jury erg te spreken over de wijze waarop Eelen het onderwerp ‘tijd’ een nieuwe dimensie geeft. “Ik was ontzettend opgelucht toen ik zag dat het rapport veel dingen aanhaalde die ik wilde overbrengen met mijn bundel. Ik ben blij dat ik me goed kan vinden in wat ze over de bundel zeggen.”
“Schrijven hoeft niet per se een passie te zijn die enkel naast ander werk kan bestaan”
Werken en schrijven
“Momenteel werk ik bij Hart boven Hard”, zegt Eelen. “Dat is een Vlaamse beweging die burgers wil stimuleren om in actie te komen als ze het niet eens zijn met het beleid. Zelf heb ik Sociaal Werk gestudeerd, dat draagt nu mooi bij aan mijn werk. Ik merk wel dat dit werk soms moeilijk te combineren is met schrijven. Later zou ik graag langere periodes vrij willen maken om te kunnen schrijven, dat realiseerde ik me pas echt na het winnen van de Debutantenprijs. Schrijven hoeft niet per se een passie te zijn die enkel naast ander werk kan bestaan.”
“Eerdere wedstrijden bekroonden een of meerdere gedichten”, vertelt Eelen als ze terugdenkt aan haar eerdere prijzen en nominaties. “Ik ben enorm blij met die prijzen, toch voelt de stempel van de Debutantenprijs groter omdat die prijs meer omhelst.” Eelen licht toe hoe ze de prijs ziet als middel om veel dingen op een rijtje te zetten. “Momenteel schrijf ik veel essays, door de prijs kan ik me daar nu meer tijd voor vrij maken.”
‘Het nodige breken’
“Ik heb eerder mijn gedichten proberen te bundelen, maar nooit voelde dat helemaal passend”, geeft Eelen aan. Net voor corona waagde ze nog een poging. Wanneer ze verschillende gedichten naast elkaar legt, merkt ze een overkoepelend thema dat de boventoon lijkt te voeren. “Ik zag ineens urgentie, een rode draad. Veel gedichten gingen over het onderwerp ‘tijdsbeleving’. Zo is de bundel uiteindelijk verdeeld in vier clusters; het eerste stuk gaat over jeugd en kind-zijn, het tweede over opgroeien en hoe het is om je identiteit te bepalen, het derde stuk gaat over de ander, de ‘jij’ en hoe anders je de tijd kan beleven. Het vierde deel beschrijft het accepteren van de onmacht dat we de tijd niet kunnen controleren.”
In haar dichtbundel is de fascinatie van Eelen voor sterrenkunde en biologie sterk aanwezig. “Er worden zo vaak grote en ingewikkelde woorden gebruikt die voor veel mensen moeilijk te begrijpen zijn. Juist wanneer je woorden niet kan plaatsen of grijpen, geef je ze haast automatisch een poëtische of filosofische invulling. Neem bijvoorbeeld ‘zwarte gaten’, dat lijkt een term die je niet kunt bevatten. Het is prachtig om zulke benamingen in gedichten te verweven.”
“Uiteindelijk zijn ook veel gedichten weggevallen hoor”, bekent Eelen vervolgens over haar bundel. “Niet elk gedicht paste in de thematiek en de samenstelling was eerst een stuk rommeliger. Laat ik zeggen dat er in ieder geval veel geschrapt is”, lacht Eelen. “Wie weet zijn die gedichten nog voor in de toekomst.”
“Dichten was meer iets wat ik deed buiten school, in mijn eigen beleving”
Moeilijke lezer
Eelen schrijft al poëzie sinds haar tiende. “Ik herinner me nog dat ik in de auto met een liedje van Avril Lavigne op de achtergrond aan het schrijven was. Op de achterkant van gedichten maakte ik vaak ook een tekening.” Toch was Eelen vroeger helemaal geen lezer. “Thuis lazen ze alleen fantasy en science fiction, boeken die ik helemaal niet interessant vond”, vertelt Sara als ik haar vraag waar haar liefde voor poëzie vandaan komt. ”Over mijn familie dacht ik al snel: zij zijn de lezers, ik niet. In de bibliotheek ontdekte ik toen poëziebundels. De bloemlezing Waar ik naar verlang vandaag , samengesteld door Jan van Coillie en Lieve Lams, heb ik tijdens mijn middelbare schooltijd denk ik wel tientallen keren geleend. Toch was dichten meer iets wat ik deed buiten school, in mijn eigen beleving. Ik denk dat veel jongeren net als ik niet heel enthousiast worden van poëzie op de middelbare school. Het zou denk ik helpen als middelbare scholen schrijvers zouden bespreken die niet al vijftig jaar dood zijn.”
Eelen zegt dat ze nog steeds een kieskeurige lezer is. “Het lezen van een goed boek is een van de geweldigste ervaringen, maar ik moet toegeven dat ik nog steeds veel boeken wegleg na enkele pagina’s. Vroeger probeerde ik me door alle klassiekers heen te dwingen, maar tegenwoordig gun ik het mezelf alleen te lezen wat me enthousiast maakt. Momenteel herleef ik mijn Herman de Coninck (beroemde Vlaamse dichter, 1944-1997/TvH) fase opnieuw. Ik houd van proza en autobiografische teksten die op een vernieuwende manier met kwetsbare thema’s omgaan.” Eelen zegt dat ze momenteel ook veel non-fictieboeken over het klimaat leest. “Die zijn misschien niet het leukst voor het slapengaan,” lacht ze. “Maar ik vind ze wel belangrijk om te lezen.”
Manier van schrijven
“Ik denk dat ik verschillende manieren van schrijven heb.” Eelen denkt even na voordat ze verder omschrijft wat haar manier van schrijven typeert. “Vaak zijn het de momenten wanneer ik alleen in de trein zit, of tijdens het wandelen dat er spontaan een beeld of zin in me opkomt. Ik heb dus geen een vaste methode of werkwijze. Wel had ik eerder geen druk om gedichten te schrijven, nu ik vaker opdrachten heb, moet ik vaker momenten inplannen om te schrijven. Afdwingen heeft bij mij in ieder geval geen zin. De beelden waarop ik kan bouwen voor een gedicht komen alleen terloops, in vlagen van inspiratie.”
Als Eelen even geen inspiratie heeft, luistert ze trieste muziek zoals Kathryn Joseph of Patrick Watson. “Dan kom ik in een bepaalde sfeer waarin ik goed kan (her)schrijven.” Ze vertelt dat ze vaak met losse flarden tekst werkt. “Ik heb een bestand op mijn computer met allemaal zinnen en verschillende ideeën. En ja,” lacht Eelen, “ik weet dat veel mensen een laptop onromantisch vinden voor een dichter, maar voor mij werkt schrijven het best als ik snel alles neer kan schrijven, ordenen en herschikken.” Het moeilijkst vindt Eelen om van alle losse stukken een compleet gedicht te maken. “De ene keer vloeit een gedicht er in één keer uit, de andere keer doe ik er maanden over. Zo komen de gedichten uit mijn bundel Het nodige breken ook uit verschillende jaren en hebben een paar gedichten lang onafgemaakt in een bestand gestaan.”
”Als je niet wilt vertragen, kan poëzie niet binnenkomen.”
“Als ik poëzie in een woord zou moeten omschrijven, dan is dat verstilling”, vertelt Eelen. “Ervaringen zijn vaak chaotisch en moeilijk exact te benoemen. Woorden als ‘verdriet’ of ‘woede’ schieten vaak te kort voor wat we eigenlijk bedoelen. Poëzie komt voor mij het dichtst in de buurt om die ervaringen en gevoelens benoemd te krijgen en die voelbare leegte op te vullen.” Eelen geeft aan dat poëzie voor haar dieper gaat dan wat ze ervaart in gesprekken met anderen. “Maar”, voegt ze toe, “om verstilling te voelen, moet je wel willen vertragen. Als je niet wilt vertragen, kan poëzie niet binnenkomen.”
Met creativiteit experimenteren
Naast schrijven, houdt Eelen ook van tekenen. “Ik merk dat je die vaardigheid alleen wel goed moet onderhouden, die tijd heb ik helaas niet.” Daarom oefent ze haar creativiteit tegenwoordig graag in een andere passie: fotografie en film. “Met een camera werken is heel anders dan schrijven, dat werkt heel verfrissend. Ik staar niet de hele dag op een scherm, maar moet er op uit: in mijn geval naar buiten, de natuur in.” Op haar Instagram experimenteert Eelen met mengsels van poëzie, audio en video. “Ik maak videogedichten of fluistergedichten. Dat lijkt de perfecte manier om mijn passies samen te brengen, alleen is het nog best ingewikkeld. Ik vind beelden en de tekst namelijk op zichzelf vaak al goed genoeg om iets te vertellen of over te brengen. Maar wie weet,” glimlacht ze, “ik heb nog iets van dertig half afgewerkte projecten waar ik af en toe verder aan pruts.”
“Ik houd van poëzie die niet letterlijk op een pagina gedrukt is.”
Klimaatdichters
Eelen is ook betrokken bij de Klimaatdichters, ook zij zetten creatieve vormen in om impact en bewustzijn te creëren. “De Klimaatdichters zijn momenteel aan een videoproject bezig waarbij ze alle vier seizoenen met een andere groep mensen de natuur ingaan. De groepen die meehelpen worden vaak erg geraakt door klimaatsverandering, het zijn bijvoorbeeld kinderen of mensen die aan de zee wonen. We leggen samen een woord met de materialen die op dat moment in de natuur zijn. Het woord blijft liggen, zo worden ook de mensen die langswandelen onderdeel van het project. Ik houd ervan dat het poëzie is in een vorm die niet letterlijk op een pagina gedrukt is. Het is inspirerend om na te denken hoe we poëzie kunnen gebruiken in een landschap.”
Zelf wil Eelen niet alleen activistisch schrijven. “Ik heb wel een paar gedichten die in de buurt komen. Het is in ieder geval niet mijn bedoeling om schreeuwerig over te komen. Zoals ik eerder al zei: ik grijp liever naar die verstilling. De triestheid die ik voel voor hoe het gesteld staat met het klimaat en duurzaamheid, drijft me om gedichten te schrijven. Het mooie aan de Klimaatdichters is dat ze hun boodschap brengen op hun eigen manier. Wat we gemeen hebben, is dat we geloven dat taal mensen anders kan laten voelen en andere perspectieven kan geven. Ik zal nooit zeggen dat dichters de wereld gaan redden. Wel wil ik mezelf continu blijven afvragen wat ik kan doen met de mogelijkheden en talenten die ik heb om onze samenleving een stukje warmer en duurzamer te maken.”
–
Voor het eerst gepubliceerd in Bazarow Magazine
