Onnavolgbare roman over identiteit en radicalisering
[Recensie] Maryse Condé (1937) is een van de ‘grand old lady’s’ van de zwarte literatuur. Condé werd geboren in het Caraïbische gebied, in het Franse Guadeloupe, ze studeerde in Parijs en werkte een groot aantal jaren in West-Afrikaanse landen zoals Mali. Met Ségou, dat zich afspeelt in Mali werd ze wereldberoemd.
Met haar nieuwste roman komen we ook weer terecht in de werelddelen waar ze heeft gewoond en deels heeft gewerkt. De hoofdrol is voor de eeneiige tweeling Ivan en Ivana, geboren in Guadeloupe in de jaren negentig van de vorige eeuw. Hun vader is een muzikant uit Mali die zich verder dan de bevruchting van hun moeder niet met de kinderen heeft bezig gehouden. Moeder is een eenvoudige en religieuze (katholieke) vrouw die haar geld verdient met ongeschoold werk.
Identiteit, lezen we in de kritieken, is het hoofdthema in het werk van Condé. Wat vanaf de eerste pagina’s stoort in haar nieuwe roman is dat ze wel heel clichématig over identiteiten als man-vrouw, zwart-wit, rijk-arm, westers-niet-westers schrijft. Bijvoorbeeld: ook al is de tweeling eeneiig – het schijnt te kunnen dat je daar soms toch een jongen-meisje duo van krijgt – de jongen en het meisje zijn totaal verschillend, precies zoals meisjes en jongens volgens alle clichés verschillend zijn. Ivana is volgzaam, doet haar best op school en wil de wereld verbeteren. Ivan daarentegen is wispelturig, kan zich niet concentreren, heeft losse handjes en komt al snel in aanraking met mensen waar hij beter niet in aanraking mee kan komen. Ivana is alom geliefd, Ivan komt in de gevangenis terecht. Door het hele boek heen zijn de meeste mannen de klootzakken en de vrouwen engeltjes.
Aanslag
Als Ivan uit de gevangenis komt, hij inmiddels een grote afkeer van het kapitalistische Westen ontwikkeld, besluit het tweetal naar hun vader in Mali te gaan. De vader stuurt hen een vliegticket, eindelijk is er contact. Maar pa blijkt een rijke nietsnut die zich het liefst bezig houdt met veel te jonge vrouwen. Ivan is al snel teleurgesteld in hem. In Mali gedraagt Ivana zich weer keurig door zich te ontfermen over weeskinderen, maar Ivan beleeft er het ene meest onwaarschijnlijke avontuur na de ander. In een moordend tempo vertelt Condé hoe hij in aanraking komt het met verzet, met de Jihad en zich tot de islam bekeert. Tientallen mensen worden opgevoerd uit alle windstreken, die allemaal een rolletje in het boek krijgen, niet na te vertellen. Ivan kikt op geweld en radicaliseert, zo raakt hij betrokken bij een grote aanslag in Mali. Als thema in een boek is de ontwikkeling van Ivan interessant. Bij het extremistische IS bleken tientallen jongeren uit de Cariben, velen met een katholieke afkomst, zich te hebben aangesloten. De combinatie van geweld en antiwesters spreekt ook Ivan aan.
Maar ook al vindt Ivan Allah, je kunt zeggen dat hij steeds meer van God los raakt. Hij maakt een meisje zwanger waar hij onder druk van zijn zus mee trouwt, daarna duikt hij onder en leeft hij met een wit ouder echtpaar, en vormt met hen een ‘ménage à trois’. Voor het verhaal verder een onbegrijpelijke uitweiding. Maar blijkbaar moet er in een boek over religieuze radicalisering van een jongen uit de Cariben ook veel seks.
Ivan vlucht naar Parijs gevolgd door Ivana waar de zus weer braaf en nu bij de politie aan het werk gaat en Ivan weer van de ene niet te volgen actie in de andere terecht komt. De roman ontspoort helemaal in een dramatisch einde, inderdaad erg “onwaarschijnlijk”.
Seksueel verbond
Door het hele boek heen speelt er dan nog een bijzondere seksuele aantrekkingskracht tussen zus en broer, een soort magisch seksueel verbond. Ze willen het hele tijd met elkaar doen, maar weten dat het niet de bedoeling is. Wat Condé hiermee heeft willen beschrijven, het wordt maar niet duidelijk. Een boek over verboden seksualiteit schrijven? Had dat dan gedaan en had de hele radicalisering achterwege gelaten. Nu hinkt Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana op twee gedachten: islamitische radicalisering en verboden seksualiteit. Beide interessante thema’s maar in het boek komen ze eigenlijk niet bij elkaar.
Condé heeft wel door dat haar roman ontspoort. In de epiloog schrijft ze als een soort excuus over haar “onwaarschijnlijke” verhaal: “Wij hebben besloten geen woord aan ons verhaal te veranderen. Het is graag of niet.” Ben heel benieuwd voor hoeveel lezers het een ‘graag’ is.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
