De Oude Hollandse Waterlinie
[Recensie] Volgend jaar is het 350 jaar geleden dat ons land van alle kanten werd aangevallen, een situatie die bekend kwam te staan als het Rampjaar. Er worden tal van activiteiten gepland om de herinnering aan deze bijzondere periode in onze geschiedenis levend te houden, en ook uitgevers lopen zich warm om een aantal publicaties op de markt uit te brengen die handelen over het Rampjaar.
WBOOKS en schrijver Sander Enderink zijn er met Het Oude Hollandse Waterlinie Boek vroeg bij. Hoewel de insteek van het boek breder is dan enkel het Rampjaar, maken de gebeurtenissen uit de periode 1672-1673 het leeuwendeel van het boek uit. De link met de waterlinie is snel gelegd, want in het Rampjaar werd voor het eerst het stelsel van inundaties, onderwaterzettingen, ter verdediging van de Republiek op geplande en grote schaal uitgevoerd. De linie van onder water te zetten gebieden, aangevuld met forten en schansen op te passeren punten noemen we de Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig spreken we van Oude Hollandse Waterlinie om deze eerste linie te onderscheiden van de Nieuwe Hollandse Waterlnie die na 1815 werd gevormd.
Net als in de andere delen van de reeks ‘Het …. Boek’ belicht Het Oude Hollandse Waterlinie Boek vele aspecten uit de geschiedenis, in dit geval van de waterlinie en het Rampjaar, in beknopte vensters van een pagina. Er is daarbij veel ruimte voor afbeeldingen, wat het lezen veraangenaamd. Deze nadruk op afbeeldingen heeft ook een keerzijde. Doordat bij ieder venster een afbeelding geplaatst wordt lijkt het alsof sommige afbeeldingen nogal gezocht zijn. Niet altijd sluit een afbeelding goed aan op de inhoud van het venster. De onduidelijkheid ontstaat mede doordat er geen bijschriften bij de afbeeldingen geplaatst zijn zodat je niet altijd weet waarnaar je kijkt.
Toch is Enderink erin geslaagd een heel representatief en prettig leesbaar overzicht te geven van het ontstaan en gebruik van de Oude Hollandse Waterlinie. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden al onderwaterzettingen gebruikt om steden te beschermen tegen belegering of juist belegeringen op te heffen, denk aan Alkmaar, Leiden, Woerden, ’s-Hertogenbosch. Na onafhankelijkheid van de Republiek ontstonden er voornamelijk in Holland plannen voor een linie om die provincie met behulp van het water tegen invasie te beschermen. Samenwerkingen met Utrecht liepen spaak, waardoor de de Oude Hollandse Waterlinie voornamelijk een Hollandse aangelegenheid werd.
De gebeurtenissen in het Rampjaar beslaan een groot deel van het boek. Enderink beschrijft de moeilijkheden waarmee het in werking stellen van de waterlinie gepaard ging in de zomer van 1672. Er was veel lokaal verzet van boeren die hun land verloren zagen gaan, waardoor het niet veel gescheeld had of de linie was niet op tijd in gereedheid gebracht om de Franse legers van Lodewijk XIV tegen te houden. Gelukkig voor Holland verdeden de Franse legers de nodige tijd met het belegeren en innemen van praktisch iedere stad die zij op hun weg naar Holland tegenkwamen. Enderink beschrijft hoofdrolspelers in het conflict, de verschillende posten in de linie, de vestingsteden, de schermutselingen en de gevechten en creert zo een caleidoscopisch beeld van het Rampjaar. Door het uitlichten van de beslommeringen op lokale schaal zorgt hij ervoor dat de gebeurtenissen echt gaan leven voor de lezer. Extra leuk is het dan natuurlijk wanneer je persoonlijk bekend bent met plaatsen die een belangrijke rol in de gebeurtenissen van het Rampjaar speelden.
Na het Rampjaar heeft de waterlinie niet veel dienst meer gedaan. De Patriotten probeerden hem eind achttiende eeuw in werking te stellen tegen de Pruisische invasie maar dat mislukte. Zo mislukte ook de poging van de Orangisten om de linie enkele jaren later te gebruiken tegen de revolutionaire legers van de Franse republiek. Enkele pagina’s zijn gewijd aan de opvolger van de Oude Hollandse Waterlinie; de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ondanks de hernieuwde aandacht voor fortenbouw en inundaties in de landsbescherming heeft deze linie zich nooit in tijden van oorlog bewezen. De gebeurtenissen in het Rampjaar zijn daardoor de meest aamsprekende voorbeelden van het gebruik van het water als bondgenoot in de militaire strijd in onze geschiedenis. Sander Enderink heeft dat in dit boek op een innemende en aantrekkelijke manier voor het voetlicht gebracht.
—
Eerder verschenen op Hereditas nexus
