Kijken en bekeken worden bij Hannah Roels
[Recensie] Soms heb je het gevoel iets gemist te hebben. Ik had het toen ik een interview met Hannah Roels las in De Gids. Hoe was het mogelijk dat ik niet eerder had gehoord van deze Belgische auteur? Twee dagen later lag haar debuut, dat eerder dit jaar uitkwam, boven op mijn leesstapel.
Het portret is een roman in drie delen. Alle drie hebben ze de naam van een persoon, twee vrouwen en een man. De prelude en de epiloog van het verhaal, waartussen deze drie delen gevat zijn, gaan over een schilderij. Een jonge vrouw kijkt er naar: “Maar toen ik het doek omdraaide, schrok ik, het soort schrik dat ons overvalt als we onverwacht met iets intiems geconfronteerd worden… en hoewel ik het schilderij nog nooit gezien had, herkende ik het meteen. Alsof ik lange tijd iets belangrijks vergeten was. Het was een fysieke herkenning…”
De roman heeft een motto meegekregen van Wittgenstein: “Het menselijk oog zien we niet als een ontvanger. Wanneer je het oog ziet, dan zie je dat het iets uitstraalt. Je ziet de blik van het oog.” Precies over de blik in de ogen en over zien gaat het verhaal; en over kunnen zien, de boodschap ontvangen.
Een jonge vrouw die een teruggetrokken leven leidt, neemt onverwacht een beeldschoon schildersmodel op in haar woning, een armoedige zolder in een grote stad. Ze vormen een vreemd koppel. Eigenlijk hebben ze geen band, weten ook niet veel van elkaar. Beiden respecteren dat. Maar al snel merken ze ook dat ze iets gemeenschappelijks hebben: een verleden dat pijn doet en dat zich onder meer uit in dwangneurotische tics.
De vrouwen hebben beiden bezigheden op de Academie, Sam als model, de ik-figuur, A., volgt er een schrijversopleiding. Daarnaast leidt Sam een extrovert leven; nymfomaan noemt een afgewezen minnaar haar. A. lijkt juist geheel op slot te zitten. Maar dan op een dag brengt Sam de kunstschilder David mee naar huis.
Twee weken poseert A. dagelijks in Davids atelier. Ze kijkt ondertussen naar zijn schilderijen van bossen en open plekken. Na afloop eten ze samen en bedrijven de liefde. David stelt vragen, nodigt uit, suggereert, moedigt aan.
Vlak voor het einde van deze periode, wanneer David van schetsen naar schilderen overgaat, begint het derde deel. Alizane heet het. De ik-persoon krijgt een naam, staat op als individu. Het schilderij krijgt ze niet te zien. Dat gebeurt pas in de epiloog en dan ziet ze: “Het is een onmogelijk portret, Sam en ik samen… Hij heeft ons gevat net voor de zomer, er is nog niets gespleten… Het is of ik haar voor de tweede keer in huis haal.”
Hannah Roels heeft de fijnzinnige taalgevoeligheid die Nederlanders zo aantrekkelijk vinden aan hun Belgische taalgenoten. De kleine Vlaamse zinswendingen en het tussenwerpen van een enkele zin in het Frans maken je wakker voor de schoonheid van haar taal. Het verhaal is niet complex, maar de compositie is mooi gelaagd. Roels toont gevoel voor timing. De geschiedenis van de jacht die Alizane als kind onderneemt, samen met haar vader bijvoorbeeld is als een kleine golfbeweging van spanning op exact de juiste plaats in het boek. Ik heb bewondering voor zo’n vondst.
Eenzelfde verrassende keuze van gezichtspunten is te vinden in het korte verhaal Brussel Centraal, afgedrukt in De Gids. Daar is het de keuze van de moeder als protagonist die het verhaal gewaagd maakt. In het interview in hetzelfde blad wordt Roels gevraagd hoe men iets moet onderzoeken waarvan men niet weet wat het is. Ze antwoordt met een wedervraag: kun je dingen onderzoeken waarvan je al denkt te weten wat het is?
Hannah Roels kan niet alleen goed onderzoeken, maar ze weet de lezer ook mee te nemen in die zoektocht. Dat maakt dat ik zeker weet dat ik volgende keer een nieuw werk van haar niet zal ‘missen’. Heel gemakkelijk had je deze roman in een categorie ‘MeToo’ kunnen plaatsen. Gelukkig is dit boek net voor deze hype uitgekomen. Het is er ook veel te subtiel voor en daarmee juist zo overtuigend.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
