Hoe de visvangst verdween uit Maassluis
Maassluis, 1739. De jonge Roemer Stroombreker ligt in bed. Hij is zwaar onder de indruk van het orgel en de strijkinstrumenten die hij voor het eerst heeft gehoord en kan de slaap niet vatten.
Zijn gedachten dwalen af naar het ottertje dat hij in de zomer heeft gelokt met een visje. Steeds dichterbij kwam het diertje, tot het de haring uit zijn hand had gegrist.
Nog steeds kan hij niet slapen. Nu denkt hij aan de ark van Noach, en dat hij God wil zeggen dat al die dieren nooit in de ark konden passen. Op dit punt zijn we op pagina 13 van dit boek en mochten we nog twijfels hebben, inmiddels is het duidelijk wie de schrijver is. Een fascinatie met muziek, biologie en ongeloof in de bijbel, dat kan alleen Maarten ’t Hart zijn. Dit is zijn nieuwe roman Het psalmenoproer.
We volgen Roemer terwijl hij opgroeit en reder wordt. Een gearrangeerd huwelijk kan zijn vloot vergroten van twee naar vier schepen waarmee hij de grootste reder van Maassluis wordt. Het probleem is dat hij niets voelt voor zijn beoogde echtgenote Diderica. Ze passen absoluut niet bij elkaar. Toch trouwen ze. Hij lost het probleem op door apart te gaan slapen. Zijn hart ligt bij Anna, een nettenboetster, die echter sociaal onbereikbaar is. Bloed gaat waar het niet gaan kan, en uit hun affaire komt een kind voort, een zwaar geheim voor de ambitieuze Roemer.
Zakelijk gaat het ook niet heel goed. De visvangst wordt alsmaar minder lonend. En dan wordt de rust in het dorpje verstoord door Het psalmenoproer. Tijdens de verwikkelingen komt hij tegenover zijn onwettige zoon te staan, die hem niet als vader kent maar wel een diepe haat heeft tegen de hogere klasse. Ze verliezen elkaar uit het oog en het is de vraag of ze elkaar ooit nog zullen zien. Dat is, in een notendop, het verhaal, maar Het psalmenoproer is veel rijker dan dat.
Maarten ’t Hart geeft een helder beeld van een dorpsgemeenschap rond eind 18e eeuw. Een wondere wereld waar bekrompenheid, gekonkel, zakelijke beslommeringen en liefdesperikelen het leven van de dorpelingen beheersen. Mensen praten vreemd plechtstatig: ‘Laten we ons verschrikt gemoed met een glaasje korenwijn defroyeren.’ Of: ‘Een der bannelingen had geapprehendeerd.’ Ze hebben typische gebruiksvoorwerpen, blakers, snaphanen, smuigerdjes. Ze oefenen zonderlinge beroepen uit, een prikkenbijter, een omtoor, een inbakker. En ze eten en drinken merkwaardige zaken als Scharrebier of Potjesbeuling. Bij het lezen moet je even wennen aan dit taalgebruik maar al snel word je opgeslokt door het verhaal.
Behalve het karakter van de dorpsgemeenschap, schetst ‘t Hart de verwevenheid tussen kerk en maatschappij. Vooral als de in de titel genoemde onenigheid uitbreekt over de nieuwe berijming van de psalmen. Zodra van de ouderwetse zangtrant wordt afgeweken is het mis. Het behoudende deel van de kerkgangers intimideert het andere deel, waarbij geweld niet wordt geschuwd. Roemer probeert neutraal te blijven maar dat is bijna onmogelijk. De schout moet eraan te pas komen om de orde te herstellen.
In een groter verband lezen we hoe de oorlog met Engeland rond 1780 de Maassluisse visserij bijna om zeep helpt. Ruim 20 Jaar later geeft Napoleon de genadeslag. Nederland is dan ingelijfd bij Frankrijk en de keizer is beducht voor het uitwisselen van smokkelwaar met Engelsen op zee. Hij verbiedt de eens zo trotse buizers en hoekers uit te varen. De visvangst in Maassluis houdt op te bestaan. Roemer is tegen die tijd burgemeester en gaat op audiëntie bij Napoleon om clementie af te smeken. In een fraai beschreven reis naar Amsterdam komen ze bij de grote kleine man en mogen hem hun prangende vragen stellen.
Kortom, een knap geconstrueerde roman in ongebruikelijke taal. Zoals de auteur in de ‘Verantwoording’ zegt: ‘Omdat ik zo dicht mogelijk wilde blijven bij de deftige spreektaal van toen.’ Het leest soepel weg, ook al gebruikt hij soms wel erg aanstootgevende alliteraties: ‘Jolig joelend woei een frisse bries…’; ‘Gij kraaiende koggels…’; ‘Schout en schepenen’; ‘kreunende knollen’; en de ergste: ‘gramstorig grauw met hun griezelig grut.’ Gelukkig wordt dat ruimschoots goedgemaakt door psychologisch kloppende karakters en humoristische passages in een sterk verhaal.
De eerder genoemde stokpaardjes van de schrijver blijven tot een aanvaardbaar minimum beperkt. Oké, we lezen vrij regelmatig dat passages uit de bijbel niet kloppen. Daarentegen is ’t Hart weer meesterlijk als hij beschrijft hoe Roemer samen met zijn bruid Diderica voor het eerst het bed deelt. Het bruidspaar wordt geacht kinderen te produceren. Maar Roemer is ‘onbekwaam’. Dat heeft alles te maken met een bepaalde geur die Diderica verspreidt. Zodra hij probeert zijn mannelijke plicht te doen trekt alles onder zijn gordel zich terug als ‘een huisjesslak in zijn huisje’. Prachtig. Als iemand zulke scènes kan beschrijven mag hij ook zijn stokpaardjes berijden.
Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies
