Politieke leiders van de 21e eeuw
[Recensie] 13 politieke leiders, waaronder één vrouw, Angela Merkel, worden in dit boek voorgesteld. Het boek Het tijdperk van de sterke man doet sterk denken aan het recent verschenen boek Persoonlijkheid en macht van Ian Kershaw waarin ook politieke leiders worden geportretteerd al worden er in Het tijdperk van de sterke man andere keuzen betreffende leiders gemaakt. Dat maakt dat beide boeken elkaar aanvullen.
De geschiedenis heeft altijd ‘sterke mannen’ gehad, veel landen vragen in een bepaalde periode om zo iemand en in die omstandigheden komen tamelijk dominante mensen met de vereiste politieke capaciteiten vaak naar voren. Dat maakt de inleiding al duidelijk: “… Trump belichaamde wel degelijk de tijdgeest. Sinds 2000 is de opkomst van de sterke leider een centraal kenmerk van de wereldpolitiek geworden” (p. 9 – 10. De ‘sterke man’ kan getypeerd worden als nationalistisch, conservatief en onverdraagzaam ten opzichte van andersdenkenden. Wat hen allen karakteriseerd is dat ze worden “… verbonden door hun minachting voor het liberalisme en hun omarming van nieuwe methoden van autoritair gezag” (p. 20).
Persoonlijkheidscultus
De ‘sterke man’ staat zélf erg centraal in de politiek, er is sprake van een persoonlijkheidscultus al neemt die niet bij iedereen dezelfde, soms bijna angstwekkende vormen aan. Bij Trump zagen we overduidelijk een minachting van de rechtsstaat, vooral op momenten dat deze rechtsstaat hem politiek niet uitkwam. De ‘sterke man’ predenteert – en laat dat ook overduidelijk weten – dat hij ‘het volk’ vertegenwoordigt, hun belangen behartigt en het voor het opneemt tegenover de elite. Ook speelt de ‘sterke man’ in op gevoelens van angst en nationalisme in tijden van politieke en maatschappelijke onzekerheid.
De reeks opent met Poetin die als archetype wordt beschouwd. In de epiloog speelt hij weer een rol als de huidige oorlog in Oekraïne ter sprake komt. Van iedere politieke leider is er een schets van zijn leven en zijn politieke werk. Dat gebeurt wat minder grondig en uitgebreid dan in het boek Persoonlijkheid en macht. De biografische schetsen zijn in Het tijdperk van de sterke man ook wat fragmentarischer en de relaties met andere politici vormen soms zijpaden die die teveel afleiden van de persoon die in het desbetreffende hoofdstuk centraal staat.
Xi-cultus
Poetin is evenals Trump een inspirerende kracht voor andere leiders die in dit boek worden beschreven. Erdogan wordt iemand met ‘autocratische instincten’ genoemd. Ook Xi Jinping in China heeft een dominante leiderspositie die stevig verankerd is in de partijstatuten: “Elk jaar leek een intensivering van de Xi-cultus te markeren” (p. 90). Illustratief is dat iemand in zijn omgeving zegt dat meer dan 1 miljoen mensen die als politieke tegenstander worden beschouwd, zijn opgesloten. Duterte van de Filippijnen voert met doodseskaders een ‘oorlog tegen drugs’ en komt openlijk uit voor zijn gewelddadige optreden. Verder regeert hij nogal pragmatisch en is er bij hem geen ideologie aanwezig. Orban in Turkije voert een autoritaire nationalistische koers waarin hij zich tegen Europese landen afzet. Het boek is in de schets van deze politieke leiders ook een overzicht van de politieke geschiedenis van onze eeuw.
Boris Johnson en Angela Merkel passen voor mijn gevoel niet echt in dit boek gezien de omschrijving van de ‘sterke man’ in de inleiding. Zij voldoen toch niet echt aan de hier geschetste kenmerken.
Gideon Rachman werkte als journalist voor de BBC en The Economist en is nu hoofdcommentator bij Financial Times. Hij won in 2016 twee prijzen voor zijn werk.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
