Het mysterie is voelbaar aanwezig
De korte verhalen van Hella Haasse hebben nooit erg in de belangstelling gestaan. Ze schreef ze wel, en af en toe werd er eens een gepubliceerd, maar Haasse wordt toch vooral geroemd om haar romans. Nu eindelijk haar verhalen in de verzamelbundel Het Tuinhuis bij elkaar zijn gebracht, blijken de kenmerkende eigenschappen van Haasses oeuvre in het genre van het korte verhaal bijzonder goed tot hun recht te komen. De zeven korte verhalen in Het Tuinhuiszijn dan ook stuk voor stuk knappe staaltjes van structuur, taalgebruik en verteltechniek.
Hoewel de verhalen los van elkaar te lezen zijn keren de thema’s familie, verstoorde relaties en mysterieuze krachten steeds terug. Het eerste verhaal, dat ook de titel van het boek draagt, lijkt het sleutelverhaal voor de rest van de bundel. Een dochter gaat daarin na lange tijd bij haar moeder op bezoek, en uit alle gebeurtenissen en dialogen krijgt de lezer het gevoel dat zich in het verleden iets heeft afgespeeld dat de gebeurtenissen in het heden nog steeds beïnvloedt. Die onbestemde sfeer wordt al op de eerste bladzijde opgeroepen.
‘De herfst is in mijn moeders tuin hevig aanwezig. (…) Nooit ga ik die tuin binnen zonder het gevoel dat ik verboden gebied betreed.’
Haasse werpt daarmee vragen op, maar laat ze vervolgens onbeantwoord. Het mysterie dat zo ontstaat, is in elke zin voelbaar aanwezig. Door het subtiele taalgebruik, elk woord lijkt zorgvuldig afgewogen, kun je alleen vermoeden wat er nu precies aan de hand is.
Haasses minutieus beschrijvende schrijfstijl is in deze bundel direct herkenbaar. Maar waar dat in haar romans nog wel eens saai wordt, gebruikt ze die techniek in deze bundel juist om aandacht te schenken aan momenten of motieven die een verhaal boeiend maken. Zo zet de verstelster in ‘Een perkara’ de minnaar van haar vader treffend neer:
‘De vrouw op de ligstoel, met haar kleine borsten, de diepe kuil tussen haar sleutelbeenderen, haar bleekbruine, van zonneolie glimmende huid (zij wreef zichzelf telkens in, met lome, zorgvuldige gebaren), kon ik mij niet voorstellen in een omhelzing. Ik vond haar lelijk.’
Daarna volgt echter niet, zoals we van Haasse zouden verwachten, nóg een reeks beschrijvingen van personages of de omgeving, maar het beeld wordt gebruikt als basis voor de gebeurtenissen in de rest van het verhaal en daardoor blijft de spanningsboog gehandhaafd. Dat geldt eigenlijk voor de hele bundel: doordat elk verhaalelement functioneel is voor de opbouw, vormen de verhalen steeds een perfect afgerond geheel.
Het verweven van het verleden met het heden blijft ook in deze bundel een sterk punt van Haasse. Vooral in ‘Genius loci’ komen de geschiedenis en het vertelheden op een bijzondere manier bij elkaar. Het verhaal gaat over een vrouw die zich verdiept in het leven van een melaatse jongen in de Middeleeuwen. Hij is destijds verbannen naar het bos waar nu haar huis aan grenst. Het verleden is in dit verhaal niet aanwezig in herinneringen en foto’s (zoals in ‘Het Tuinhuis’ en ‘Het Portret’), maar komt naar voren in de emotie en lichamelijke ervaring van het hoofdpersonage. Haasse slaagt erin dat op een geloofwaardige en natuurlijke manier te presenteren. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de gewaarwordingen van de hoofdpersoon wanneer zij plaatsneemt op de bast van een omgevallen boom.
‘Ergens had zij gelezen dat een melaatse huid er zo uit kan zien. In een opwelling boog zij zich voorover en drukte haar lippen op de koele bast. Toen ondervond zij in stijgende, ongelovige verbazing aan den lijve wat zij nooit eerder had gekend: een doordringend scherpe en toch intens genotvolle gewaarwording (…)’
Bewustwording is een staat die veel personages in de verhalen van Haasse willen bereiken, maar zolang zij daar niet in slagen krijgt ook de lezer geen duidelijkheid. Toch blijven de verhalen van begin tot eind boeien, want Haasse laat haar lezer niet zomaar los. Door de sfeer die ze in elk verhaal weet op te wekken trekt ze je steeds terug het verhaal in. Daarmee toont zij zich ook en misschien wel juist in dit genre een uitermate getalenteerd vertelster.
