Descartes’ twijfelexperiment in uitdagend debuut
De eerste zin
“Het was precies twee weken, zes dagen en vier uur voordat mijn oma haar laatste, zure adem uitblies.”
Recensie
Vicky Loders is de jongste van drie. Zus Bess loenst een beetje en krijgt maar niet genoeg van Latijn, terwijl Mitty, geestelijk gehandicapt is en om de haverklap “Joepie Joepie is gekomen” begint te zingen. Of doet ze alsof? Want dat is toch wat Vicky vermoedt wanneer ze het meisje iedere zondagavond na een weekendje thuis weer afleveren aan de poorten van de instelling waar ze woont. Mitty kiest gewoon voor het makkelijke leven, denkt Vicky, ze houdt zich van de domme en pakt er de rest van de week die andere broekplassers gewoon bij.
Nadat het gezin Loders – vader is een tweedehandse moppentapper en moeder een Britse die de wereld alleen kent vanuit Reader’s Digest en Coronation Street – door een suppooste het Anne Frank-huis is buitengewerkt omdat Mitty haar favoriete song nog maar eens ingezet had, ziet Vicky om de hoek een plaquette aan de muur hangen. “Hier woonde René Descartes, filosoof”, staat erop. Omdat ze niet tevreden is met de uitleg van haar vader, die beweert dat een filosoof iemand is die “niet werken wil, maar liever naaaaadenkt”, zoekt ze Descartes op in de Winkler Prins. En zo ontdekt ze de methode om haar zusje te ontmaskeren. Ze begint aan alles te twijfelen, zelfs aan de menselijkheid van Mitty. Heeft iemand zonder verstand immers wel een ziel? Indien niet is ze een dier, aldus de Franse wijsgeer.
De Nederlandse, maar in Brussel wonende actrice Carly Wijs, heeft met Het twijfelexperiment een pittig en intellectueel uitdagend debuut geschreven dat omwille van de relativerende verteltoon en de fantasierijke uitwerking vrij Amerikaans aandoet. Knap is hoe ze de lezer stapje voor stapje tot het inzicht brengt dat haar roman helemaal niet om Mitty draait, maar wel om haar jongste zus. De menselijke geest is een vat vol verrassingen, zo blijkt, en wie het een zoekt, kan wel eens het ander vinden.
3 vragen aan Carly Wijs
Waarom speelt de filosofie van René Descartes zo’n grote rol in je boek?
Wijs: “Ik vind zijn stelling dat lichaam en geest volkomen gescheiden zijn en dat je door de zuivere rede tot de waarheid kunt komen boeiend. Dat lijkt zo vanzelfsprekend. ‘Schakel nu even je emoties uit,’ zeggen wij bijvoorbeeld. En dat is precies wat Vicky doet, door rationeel na te denken tot een oplossing proberen komen, terwijl die zuivere rede in de realiteit natuurlijk door allerlei emoties wordt vertroebeld. In De vergissing van Descartes toont neurowetenschapper Antonio Damasio aan dat die zuivere rede niet eens bestaat. Wanneer mensen niet langer over hun volledige emotionele capaciteiten beschikken, door een hersenbeschadiging bijvoorbeeld, blijken ze ook niet meer in staat om rationeel te denken. Je bent dus maar zo intelligent als je emoties het je toestaan.”
En Descartes is ook de bedenker van de methodische twijfel natuurlijk.
Wijs: “Precies. We moeten overal aan twijfelen, zei hij, en zo komen we achter de waarheid. In het laatste jaar van mijn toneelopleiding ben ik filosofie gaan studeren. Omdat ik allerlei acteeropdrachten aangeboden kreeg is er niet veel van tentamens in huis gekomen. Behalve eentje dan, dat over Descartes. Zo zie je maar weer: acteurs zijn dieven. Wanneer ze iets waardevols zien liggen, pakken ze het op en doen ze alsof het van hun is.”
Is je boek geen psychologische roman die doet alsof hij een filosofische roman is; een soort acteur dus?
Wijs: “Dat is mooi gezegd, en ik zou kunnen beamen dat ik dat helemaal intentioneel gedaan heb, maar dat is niet zo. Zulke zaken kruipen onbewust in een boek. Iemand merkte op dat Vicky toch vooral aandacht wil. En inderdaad, denk ik dan, daar is wel iets van. Misschien lijkt ze ongewild wel wat op mij, want acteurs willen zich toch ook vooral tonen?” (MV)
—
Eerder verschenen in Knack
