Friese historie komt tot leven
“ik skriuw foar dy net skruten út fertriet of getrien
want wannear´t ik gean is it myn tiid it tiidleas tafal
seist my trije libbensdagen foar dyn staf-oer-nachtlike dea
út stof wieste opwrotten en ta jiske biste baarnd en keard”
“ik schrijf voor jou niet schuchter uit verdriet of gesnik
want wanneer ik ga is het mijn tijd het tijdloze toeval
zei je met drie levensdagen voor jouw halsoverkoppe dood
uit stof had je je opgewroet en tot as ben je verbrand en weergekeerd”
[Recensie] De Friestalige gedichten lezen van Tsjêbbe Hettinga (1949-2013) kan feitelijk alleen met in gedachten zijn voordracht. Je hoeft maar even op google de woorden ‘hettinga en medellin’ in te voeren om te beluisteren hoe Frieslands grootste dichter zelf bijdroeg aan zijn faam door een indringende zangerige voordracht. Internationaal kreeg hij erkenning en zijn gedichten verschenen in verschillende talen.
Pas bij zijn dood in het vroege voorjaar van 2013 bleek hoezeer hij leefde bij de lezers van zijn gedichten. Zwarte Friese paarden trokken de wagen met zijn lijkkist en het sneeuwde zacht. Vier jaar later verscheen It Faderpaard/Het Vaderpaard, een bundeling van al zijn gedichtenbundels, inclusief niet eerder verschenen gedichten, die na zijn dood op zijn computer werden gevonden.
Hettinga, zoon van een melkveehouder uit Burgwerd, dacht en dichtte in het Fries. De enige taal die hij tot zijn schooltijd om zich heen hoorde. Maar hij hield zich verre van het Friese literaire wereldje, waar hij met kop en schouders bovenuit stak. Zijn faam strekte zich uit naar verre oorden. Groot was het succes op een poëzie bijeenkomst in Medellin, waar nog maar eens bleek dat zijn voordracht over taalgrenzen heen ging.
Op jonge leeftijd bleek hij te lijden aan een degeneratieve oogziekte, die hem uiteindelijk het zicht totaal ontnam. Toch wilde hij zelf niet horen over de invloed van zijn blindheid op zijn dichterschap. Evenmin wilde hij erkennen dat zijn gedichten meer vertelden dan wat er stond.
De Nederlandse vertaling van zijn gedichten leverde hij zelf aan. Dat wil zeggen, hij vertaalde de Friese strofen letterlijk en zijn vriend en dichter Benno Barnard zorgde voor de poëtische versie. Later nam David Van Reybrouck die taak op zich. Zijn Fries dat pas echt tot leven kwam als hij zelf voordroeg, is in geschreven vorm zelfs voor geboren Friezen amper te begrijpen. Dat komt mede door zijn vaak zelf bedachte woorden.
Vaak moet je de verzen een paar keer lezen en in gedachten of echt hardop spreken. Dan pas voel je de diepgang van zijn werk. Niemand schreef mooier over het Friese landschap, de dorpen, de stad. Je hoort de dampige wereld van de vochtige weilanden, de vergane beleving van het hooien. Iets wat inmiddels tot een ver verleden hoort.
Vooral oudere Friezen zullen met weemoed de herinnering proeven van een provincie waarin weilanden nog greppels hadden, waar boeren het gras tot hooi lieten drogen en waar weidevogels nog het hoogste lied zongen. “Voorbij, voorbij en voorgoed voorbij”, zou de Nederlandse dichter J.C. Bloem zeggen.
Gelukkig hebben wij Tsjêbbe Hettinga´s gedichten nog. In een prachtige bundel bijeengebracht en voorzien van een verhelderende korte biografie. Op luisterrijk.nl valt te beluisteren hoe de gedichten in het Fries klinken. Maar zoals gezegd ook voor niet-friestaligen is er genoeg te genieten.
—
Voor het eerste gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
