"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het verdriet van Versailles: 1919-2019

Woensdag, 10 juli, 2019

Geschreven door: Anton Kruft
Artikel door: Jan Keuken

Gedurfde analyse van het Verdrag van Versailles

[Recensie] Eerlijk gezegd, had ik niet zoveel van dit boek verwacht. Het was te verwachten dit we in de ‘jubileumjaar’ overspoeld zouden worden met boeken over de Vrede van Versailles. Versailles wordt overal genoemd, en komt overal voorbij. Nu is dat trouwens wel uit te leggen, maar eigenlijk zijn de Parijse verdragen, en met name de gevolgen, veel belangrijker.

Maar niets is minder waar, het boek geeft een zorgvuldige analyse van de wereldwijde gevolgen van de afhandeling van Eerste Wereldoorlog. Het is verfrissend om ook de gevolgen te zien in een ander gedeelte van de Wereld, en niet alleen de opkomst van het Nationaal Socialisme in Duitsland in de jaren 20-30.  Even in het kort, wat waren de Parijse verdragen eigenlijk?

Het centrale doel van de verdragen van Parijs was; sluiten van verdragen met verliezende deelnemers aan de oorlog hetgeen de facto neerkwam op de herinrichting van de naoorlogse Europese geopolitieke orde. Daartoe werden afzonderlijke verdragen met de verliezende partijen gesloten, beter gezegd: deze werden aan de verliezers opgelegd, zoals; territoriale regelingen, financiële regelingen en collectieve veiligheidsregelingen.

De Frans-Duitse verhoudingen drukten een zware stempel op de onderhandelingen. Frankrijk streefde naar een totale uitschakeling van Duitsland; Groot-Brittannië echter wees op de strategische en economische positie van dat land voor een toekomstige vrede in Europa.

Boekenkrant

Het Amerikaanse streven naar een nieuwe wereldorde waarin zelfbeschikkingsrecht voor volken en de oprichting van de Volkenbond, een boven de natiestaten opererende, overkoepelende organisatie ter handhaving van de vrede, centraal stonden.

Alle gestrafte landen verloren aanzienlijke delen van hun grondgebied. Duitsland raakte al zijn koloniale bezittingen in Afrika en het Verre Oosten kwijt; het Rijnland werd permanent gedemilitariseerd. Bijna alle betrokken landen werden verplicht tot forse herstelbetalingen. De Duitse legermacht werd grotendeels ontwapend, fors gereduceerd en onder controle van de Volkenbond geplaatst.

Door minderhedenverdragen op te nemen in het internationale recht verplichtte men regeringen de minderheden in hun landen het recht te geven op het staatsburgerschap, het behoud van de eigen taal en cultuur, vrijheid van godsdienst, gelijke behandeling voor de wet, enzovoorts. Algemeen leefde de verwachting dat de uitvoering van deze maatregelen ertoe bijdroeg dat minderheden op den duur zouden assimileren. Kruft betoogd in het boek, dat deze op hogerhand opgelegde natievorming tot uitwassen heeft geleid die tot op de dag van vandaag doorwerken.

In de landen met minderheden stond de politieke elite afwijzend ten opzichte van de rechten van minderheden. Bovendien kon de naleving van de minderhedenverdragen niet worden gecontroleerd of gesanctioneerd. De verantwoordelijke organisatie, de Volkenbond, ontbrak het daartoe de machtsmiddelen en werd tevens belemmerd in haar acties door (het vaak ontbreken van) de vereiste unanimiteit van stemmen.

Deze moeilijke uitgangspositie verslechterde verder omdat Amerika uiteindelijk geen lid werd van de Volkenbond. Inmiddels heeft Amerika hiervan geleerd, en worden ze zo’n beetje gezien als de politiemacht van de democratische wereld. Over de Amerikaanse strijdkrachten gesproken, Kruft legt de stelling neer dat de opkomst van ISIS een gevolg is van de Parijse verdragen, dat vind ik een gewaagde stelling, maar dat laat ik aan de lezer.

Wat Kruft ook met zoveel woorden aangeeft; Hongarije, Turkije en, in minder mate, Duitsland, werden te hard gestraft. De als onrechtvaardig beschouwde strafmaatregelen deden gevoelens van revanche en in combinatie met de economische wereldcrisis, een fel en chauvinistisch nationalisme ontstaan. Op zijn beurt droeg dat bij aan de ondermijning van de Europese politieke stabiliteit.

Qua nuancering wel ik wel stellen dat de problemen waarmee Europa na 1919 te maken kreeg, die uiteindelijk deels aanleiding vormden voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, lang niet allemaal voortkwamen uit de vredesbepalingen van Parijs.

De Vrede van Parijs kende ook succesvolle kanten, die van der Kruft deels ook wel belicht, en bovendien hadden tal van politici en beleidsfunctionarissen die uitvoering moesten geven aan de vredesbepalingen een aandeel in de mislukking dan wel het succes daarvan, zeker in landen waar men geen liberaal democratische traditie kende. Daarnaast bemoeilijkten natuurlijk de erfenis van het nationalisme en de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog de uitvoering van een aantal vredesbepalingen.

Het mooie aan dit boek is, zoals eerder aangegeven, hier juist wordt ingezoomd op de kanten die vaak onderbelicht blijven. Vaak wordt alleen de 2e Wereldoorlog als gevolg genoemd, en is de geschiedschrijving vrijwel altijd geconcentreerd op de gevolgen in West-Europa. Dit boek doet dat ook, maar belicht ook uitgebreid de gevolgen in Oost-Europa, en het Midden-Oosten.

Onderhoudend geschreven, goed beargumenteerd en verhelderend. Sommige stellingen zijn gedurfd geformuleerd, maar het oordeel hierover laat ik ook bij de lezer.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Het verdriet van Versailles: 1919-2019