De traditie van Poetin
“Rusland is een land dat bijeen wordt gehouden door ideeën die wortelen in een ver verleden, historische denkbeelden die voortdurend worden herzien en herschreven om te voldoen aan de wensen van het heden en de verlangens voor de toekomst” (p. 16).
[Recensie] De oorsprong van Rusland ligt in de Nestor-kroniek, een mythisch verhaal over een heilige vorst die sterft als martelaar voor het ‘heilige Russische land’. Dit boek Het verhaal van Rusland vertelt in grote lijnen de geschiedenis van Rusland vanaf de tijd van Vladimir de Grote, die regeerde van 980 tot 1015. Het verleden van Rusland wordt getekend door de enorme vlakte waaruit het land bestaat waardoor grenzen gemakkelijk kunnen worden overschreden door vijandelijke staten. In de komst van de Mongolen heeft Rusland dat ook duidelijk ervaren. De tijd van Ivan de Verschrikkelijke in de 16e eeuw betekent het begin van een langdurige periode waarin het land enorm in omvang toeneemt: “Van 1500 tot de revolutie van 1917 groeide het Russische rijk met een verbluffende snelheid van gemiddeld 130 vierkante kilometer per dag”(p. 75).
Het gezag van de tsaar heeft mythische trekken omdat hij zichzelf beschouwt als dienaar van God die geroepen is om het Heilige Rusland te leiden, daarbij gesteund door de orthodoxe kerk. Door de eeuwen heen is er sprake van een controverse met het westen zoals dat in redevoeringen van Poetin ook regelmatig naar voren komt. De gedachtegang grijpt terug op bijvoorbeeld de inval van Napoleon in 1812. Dit werd gezien als een ideologische strijd waarin tsaar Alexander als goddelijke redder naar voren kwam. In het verdrag van Parijs in 1856 gebeurt iets dat nog niet eerder in de geschiedenis heeft plaats gevonden, namelijk dat landen ingrijpen in de soevereiniteit van een ander land. Rusland wordt namelijk verplicht om af te zien van Moldavië en Walachije en moet zijn vloot in de Zwarte Zee ontmantelen. Het zijn dergelijke historische gebeurtenissen die Poetin voeden in zijn gedachte dat het westen tegen Rusland gekant is. Rusland is wel met de geallieerden opgetrokken in de Tweede Wereldoorlog nadat het Molotov – Ribbentrop pact, dat Rusland met Duitsland sloot, door de Duitse inval werd gebroken. Met een krachtig beroep op nationalistische gevoelens weet Stalin het volk te mobiliseren en zo de Duitsers na een zware strijd met miljoenen slachtoffers terug te drijven.
Perestrojka
De periode van Gorbatsjov, die in het westen zeer populair is, staat bekend om perestrojka, structurele hervorming, en glasnost, openheid. Er vinden maatschappelijke veranderingen plaats en Gorbatsjov streeft zelfs naar meer onafhankelijkheid van de federale staten. De komst van Poetin maakt een hardhandig einde aan deze hoopgevende ontwikkelingen. Zijn autoritaire greep wordt ‘soevereine democratie’ genoemd. Poetin wordt bevestigd in zijn negatieve visie op het westen wanneer de NAVO uitbreidt met een grote reeks oosteuropese landen die voorheen tot de Russische invloedssfeer behoorden. De Russische agressie wordt gelegitimeerd met een beroep op de ‘Russische wereld’ en zijn ‘geestelijke waarde’ tegenover het seculiere, liberale westen.
Hella Rottenberg heeft in haar boek Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken de inval in Oekraïne uitvoerig beschreven. Poetin ziet dit land als een centrum van ‘botsende beschavingen’ en is bang dat de NAVO dit als bruggenhoofd wil annexeren om zijn invloed in Midden-Europa nog verder uit te breiden.
Dit boek Het verhaal van Rusland laat achterliggend perspectieven van Ruslands geschiedenis zien. Gebeurtenissen die voor ons allang in het verleden liggen maar in het Russische zelfbewustzijn nog steeds leven, daarbij stevig geholpen door machthebbers die dit verleden vanuit hun optiek levend houden. Zo worden actuele ontwikkelingen met een beroep op het verleden gelegitimeerd.
Orlando Figes is emeritus hoogleraar aan het Birkbeck College aan London University. Hij schrijft over Rusland en voormalige Sovjet-Unie. Van hem verschenen De Krimoorlog, Revolutionair Rusland en Europeanen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
