Het leven is mooi
[Recensie] Etty Hillesum stond al tijden op mijn verlanglijstje. Ooit had ik al in de bibliotheek een paar regels uit haar dagboek gelezen en dat sprak me niet direct aan. Maar ze bleef me trekken, deze jonge vrouw die tijdens de Tweede Wereldoorlog haar gedachten op papier zette. Een soort Anne Frank, maar dan twee keer zo oud. Naast een aantal dagboekschriften zijn er ook brieven van haar bewaard gebleven. J.G. Gaarlandt heeft er een selectie uit gemaakt en er een inleiding bij geschreven voor Het verstoorde leven.
Die inleiding lees ik wat vluchtiger door, want ik wil lezen wat Etty zelf geschreven heeft. Dat was niet voor publicatie bedoeld. Er zit veel herhaling in en ook verwijzingen naar situaties of mensen die verder niet worden uitgelegd. Er zijn wel voetnoten toegevoegd bij de namen die ze noemt, maar dat verheldert weinig. Maar nu ik dit boek eindelijk aan aan dit boek begonnen ben, wil ik het niet zomaar opgeven. Af en toe zijn er diepe inzichten die interessant genoeg zijn om door te lezen.
Het gezemel over haar liefde voor S. vind ik niet zo interessant. Etty heeft blijkbaar al veel mannen gehad, maar deze psychiater vindt ze helemaal het einde. Dat is wederzijds, ook al heeft hij een verloofde in Engeland. Als Etty opmerkt dat ze te veel liefde heeft om maar aan één man te geven, moet ik denken aan wat tegenwoordig polyamorie wordt genoemd: mensen die er meerdere relaties naast elkaar op na houden, maar daar wel open over zijn. Dat zou goed bij haar gepast hebben.
Etty is Joods en krijgt te maken met steeds striktere regels: ze mag niet meer naar de groentewinkel en niet meer met de tram, waardoor ze haar voeten kapot loopt. Goede schoenen zijn niet meer te krijgen. Om haar heen merkt ze veel haat tegen de Duitsers, maar zij weigert zich daardoor mee te laten nemen. Joodse mensen vertellen elkaar over de concentratiekampen waar anderen al heen zijn gebracht. Etty beseft dat het heel zwaar zal worden en dat er een aanzienlijke kans is om zo’n kamp niet te overleven. Ze besluit om zich niet te verzetten. Als ze in Westerbork belandt, probeert ze de mensen om zich heen zo goed mogelijk te helpen, vooral door er gewoon te zijn en naast de ander te staan.
De droom van Etty was om de oorlog te overleven en er daarna over te kunnen schrijven. Het is een groot gemis dat dit niet is gebeurd doordat ze in Auschwitz is overleden. Ook haar ouders en haar broers hebben het niet overleefd.
“En toch kom ik altijd weer op hetzelfde neer: het leven is mooi. En: ik geloof in God. En ik wil midden daartussen zitten, wat de mensen ‘gruwelen’ noemen en dan nog zeggen: het leven is mooi.”
—
Eerder verschenen op Lalageleest
