Hoe een humorloze Adolf Hitler op herhaling gaat in Amerika
[Recensie] Adolf Hitler die volkomen verregend langs een Amerikaanse snelweg sjokt en eindigt in een hamburgertent. Onwaarschijnlijk natuurlijk, maar in Het vierde rijk van Michiel Janzen geloof je het. Dit speelt in het afsluitende deel van de trilogie over Otto Skorzeny, kolonel van de SS. In dit derde deel heeft hij de opdracht om Hitler in veiligheid te brengen na de instorting van nazi-Duitsland. Achtervolgd door geheime diensten van Engeland en Rusland vlucht de gevallen dictator de halve wereld over, vergezeld van zijn vrouw Eva Braun en geholpen door Otto Skorzeny.
Net als de voorgaand twee delen is de fictie ook in Het vierde rijk stevig verankerd in werkelijke historie. De charme daarvan is dat zelfs de sterkste fantasie vanzelfsprekend lijkt. Zo spelen de bekende industrieel Henry Ford en luchtvaartpionier Charles Lindbergh een dubieuze rol, historische figuren van wie de nazisympathieën al breed bekend waren in de oorlog. Moeiteloos borduurt Janzen voort op bekende karakters uit de oorlog. Bij de Russische despoot Josef Stalin bijvoorbeeld spat de nietsontziende bruutheid eraf die schuilt achter een minzame glimlach en een grote snor. Maar als hij uit zijn slof schiet stuurt hij de eerste de beste soldaat in de buurt naar een strafkamp in Siberië.
Eva Braun is een vrolijk nufje dat zich drukker maakt over haar kapsel dan over hun vlucht over de wereldbol. Soms is ze beducht voor de wisselende stemmingen van haar man. Als ze dagenlang in een bedompte onderzeeër zitten, maakt ze zoveel stennis dat de gestreste bemanning haar tenslotte een eigen hut geeft. Ze is zo sterk neergezet dat je je serieus afvraagt waarom dit guitige, ietwat naïeve meisje met de machtige maar bezeten Adolf is getrouwd. Ze kan nog beter opschieten met kolonel Skorzeny dan met haar eigen man, zonder dat het uit de bocht vliegt overigens. Het echtpaar Hitler, met de alledaagsheid van het huwelijk die elk stel wel kent. Het is even humoristisch als prettig bizar, tevens een subtiel teken dat de leider de zaken niet meer naar zijn hand kan zetten.
De perfecte hoofdpersoon
Wat het meest fascineert is het inkijkje in het brein van nazi’s en fascisten zonder dat ze als idioten worden afgeschilderd. Ze koesteren overtuigingen en idealen die tegenwoordig nog moeilijk voorstelbaar zijn. De spaarzame nazi’s die ze op hun vlucht tegenkomen, springen nog steeds in de houding voor de führer, ook al is hij verworden tot een verfomfaaide vent. Otto Skorzeny is de perfecte hoofdpersoon voor dit sentiment. Hij is een echte nazi, maar eentje zonder bloed van onschuldigen aan zijn handen. Als hoofdpersoon doorziet hij de slechtheid van het Derde Rijk, maar neemt hij er toch geen afstand van. Janzen kleurt het kleine stukje oprechtheid nog wat verder in door Skorzeny een donkere man te laten redden die door een groep Amerikanen in elkaar wordt geslagen. Ook harde nazi’s veranderen zonder dat ze het zelf in de gaten hebben.
Het is zeker interessant om Hitler van nabij mee te maken buiten zijn vertrouwde omgeving, vooral na de val van nazi-Duitsland. Maar wie hoopt op diepere lagen in zijn persoonlijkheid komt bedrogen uit. Hitler is een humorloze figuur die geobsedeerd is door wereldmacht waarmee hij het Duitse volk wil laten heersen op aarde. Andere volkeren en rassen moeten wijken, desnoods door uitroeiing. In Het vierde rijk denkt hij dit kunstje ergens anders weer te herhalen. Hier had meer ingezeten dan een gevallen führer die opnieuw dezelfde plaat speelt.
Ploeteren door een half ondergelopen metrotunnel
Maar Hitler is ook kwetsbaar. Als hij tijdens zijn ontsnapping uit Berlijn met zijn nette schoenen door een half ondergelopen metrotunnel ploetert, geeft hij de moed bijna op. Hij wordt bespot door Duitse soldaten als hij samen met Eva Braun door het puin van de kapotgeschoten stad strompelt, een oude man die onherkenbaar is als de sterke leider. Zodra hij zich echter veilig voelt komt zijn bravoure helemaal terug op een manier die in elk geschiedenisboek staat beschreven. Het vierde rijk biedt een creatief inkijkje in een historie die wellicht ons heden had kunnen zijn, maar die toch de afslag naar de vergetelheid heeft genomen.
In zijn naschrift legt Janzen uit dat de nazileider toch echt dood is, het verkoolde lijk bij de Rijkskanselarij is als dat van Hitler geïdentificeerd. In 2018 hebben Franse onderzoekers dat bevestigd. Gelukkig maar, want Hitler die lang en gelukkig leefde, dat is ook in Het vierde rijk geen pretje.
