Toeval bestaat niet
Een vlinder in Nederland kan met zijn minuscule vleugelslagen een immense tornado in Amerika veroorzaken, zo zegt de chaostheorie. Dat ook mensen een vlindereffect in gang kunnen zetten laat de Belgische auteur Margot Vanderstraeten zien in haar vierde roman. Het Vlindereffect speelt zich grotendeels af in Mumbai rondom het waargebeurde ‘Indiase 9/11’. Het is een meeslepende roman met veel vaart, waarin actie wordt afgewisseld met reflectieve gedachtestromen van het hoofdpersonage over de oorzakelijkheid van het verleden.
Angela Gutmann, de ik-figuur, beoordeelt als mystery guest wereldwijd prestigieuze horecaondernemingen. Ze bezoekt ook India. Omdat haar zoon Theo daar werkt, spreekt ze met hem af in het gerenommeerde Taj Mahal Hotel. Zo kan ze zaken en privé combineren. Het verblijf loopt uit op een nachtmerrie. Gemaskerde mannen dringen met geweld het hotel binnen. Hotelgasten worden als beesten afgeslacht. Angela en haar zoon weten te ontsnappen, maar de prijs is hoog: Theo overlijdt enkele dagen later aan zijn verwondingen. In de hoop daar op een antwoord te stuiten, ‘een boei, een spoor, een verklaring, een bewijs’ bezoekt Angela tien jaar na de aanslagen opnieuw de rampplek. Omdat ‘dat is wat een mens doet als hij niet verder kan’.
Oog voor detail
In het eerste deel neemt Vanderstraeten plaats in de regisseursstoel en beschrijft de gruweldaden tijdens de hotelbezetting tastbaar filmisch:
‘Een opgemaakte Indiase vrouw in een paarse sari wordt in de rug geschoten. Ze valt voorover, met haar hoofd op de rand van een tafel, een mist van bloed dwarrelt op haar neer.’
Deze meedogenloze gedetailleerdheid maakt de slachtpartij levensecht. Toch vervallen de glasheldere beschrijvingen nergens in een overdreven spektakel. Vanderstraeten remt de actie vakkundig af en neemt rustpauzes om in te zoomen op de gevoelswereld van Angela. Zelfs als die onder schot wordt gehouden: ‘Angst is een misverstand, zeg ik tegen mezelf. De spreuk komt van de kalender die thuis op het toilet aan een haakje op de deur hangt en wiebelt telkens als we hem- dicht of opentrekken […].’
Beroepsmisvorming
De filmische beschrijving van Vanderstraeten hangt nauw samen met het materialistische karakter van de ik-figuur. Angela heeft een beroepsmatige, evaluerende blik op het leven ontwikkeld: ‘Kelners, die ongemerkt in de buurt van je tafel of ligstoel bivakkeren, laten hun dienblad met discrete flair op de toppen van hun vingers dansen; hun lijnenspel sluit aan bij het decor dat met Moorse patronen en Byzantijnse details is versierd.’
Een ongeschreven literaire wet luidt: show don’t tell. Ook het overdadig gebruikmaken van adjectieven en merknamen wordt over het algemeen niet gezien als kenmerk van een sterk schrijverschap. Bij Vanderstraeten werkt het echter wel. Het beroep van Angela legitimeert het gebruik van iedere uitvoerige beschrijving, ieder clichématig kledingmerk en elke eindeloze decorevaluatie. Vanderstraeten laat haar zelfs op de meest macabere momenten consequent ‘professioneel kijken’: ‘Overal is bloed, en overal liggen mensen. Mijn beroepsmisvorming is sterker dan mezelf. Vliegensvlug maak ik een analyse van de logistieke organisatie van dit paleis. Hoeveel kilo verse langoustines zouden hier dagelijks uit hun schaal worden gehaald?’
Suites in de ziel
Vanaf het moment dat Angela wordt gered uit het hotel neemt het verhaal een wending. De nadruk verplaatst zich van hachelijke gebeurtenissen, naar de reflectie hierop tien jaar later en verwerking hiervan door de ik-figuur. Deze passages hebben een duidelijk filosofische ondertoon. Angela staat stil bij een aantal confronterende vragen: ‘Bestaat troost echt? Wie is de mens als hij geen herinneringen zou hebben? Kun je heimwee hebben naar jezelf?’
Je hoort wel eens dat mensen die een bijna-doodervaring hebben gehad, hun leven voorbij zagen flitsen. Stukje bij beetje leren we zo ook het verleden van Angela kennen: als een immens hotel waarvan telkens slechts één suite opengaat. Ze evalueert nu geen horecaonderneming, maar haar eigen doen en laten: ‘[…] in mijn hoofd stuiterden de herinneringen, beelden en verbanden, en dit keer was ik degene die ongemakkelijk op mijn stoel begon te schuiven. Ik praten? De tandarts van mijn ziel, mijn psycholoog, kreeg zelfs geen vat op mij.’ Zo wordt Angela steeds meer geconfronteerd met de samenhang van alle gebeurtenissen in haar leven. ‘Toeval bestaat niet, dat is wel duidelijk. De wereld is één groot vlindereffect.’ De ‘Indiase 9/11’ is voor Angela een vlindervleugelslag die een tornado van chaos veroorzaakt in haar gevoelswereld.
Het Vlindereffect ontwikkelt zich van een beeldend beschreven terroristische aanslag tot een filosofische verhandeling over essentiële levensvragen die zich opdringen na een traumatische gebeurtenis. Margot Vanderstraeten schreef een volwassen roman met vaart én diepgang, die op indrukwekkende wijze bewijst dat toeval niet bestaat.
