De tijd laten verstrijken
[Column] Waarom fascineert de autofictie van Annie Ernaux mij mateloos en erger ik me regelmatig aan bekentenisliteratuur van schrijvers die behoren tot de millennialgeneratie? Vraag ik me af terwijl ik op het punt sta te beginnen in Meisjesherinneringen, De schaamte nog maar net uit en nog niet zo lang geleden Het voorval en De jaren las*.
Eigenlijk is het antwoord gauw gegeven: door de manier waarop Annie Ernaux gebeurtenissen uit haar leven inbedt in een maatschappelijke context gaan haar romans en novellen niet meer alleen over haar. Terwijl ze juist extreem inzoomt op uitermate pijnlijke, persoonlijke situaties in de privésfeer en die romans en novellen daardoor een gedetailleerd verslag zijn van genadeloos zelfonderzoek.
Maar Annie Ernaux laat tijd verstrijken tussen het moment waarop en het schrijven over. En dat is het grote verschil met de millennialschrijvers. Die zitten nog midden in de malaise. Die zijn daardoor niet of nauwelijks in staat om zichzelf en de situatie te overstijgen, waardoor de werkelijkheid dwars door hun fictie heen schijnt. Hun werkelijkheid. Terwijl Annie Ernaux er door zelf ook enige afstand in te bouwen in slaagt om van haar werkelijkheid ook de mijne te maken. Terwijl mijn vader nooit geprobeerd heeft mijn moeder te vermoorden en ik ook nooit een abortus ondergaan heb.
Eigenlijk gaat het in de autofictie van Annie Ernaux helemaal niet om Annie Ernaux. Ze gebruikt wat ze heeft meegemaakt om er in haar laboratorium literatuur van te maken. Literatuur waarin wordt aangeklaagd. Over de hoofden van Annie Ernaux, haar ouders en anderen in haar directe omgeving heen. Zij zijn het die te kijk staan, maar uiteindelijk is het de lezer die zich ongemakkelijk voelt. En de lezer die het niet bij één roman of novelle van Annie Ernaux laat, zal zich al snel realiseren dat dat steeds opnieuw gedetailleerd reconstrueren de kern van haar poëtica en de essentie van haar stijl is.
Veel millennialschrijvers (schrijvers geboren tussen 1981 en 1999) zijn nog niet zo ver. Die zijn het leven nog volop aan het ontdekken en gebruiken de literatuur om vat te krijgen op de complexe realiteit waar zij onderdeel van uitmaken, maar waarin hun rol en positie nog niet definitief vastliggen.
Hun zoeken leidt tot literatuur waarin gemeenschappelijke kenmerken aan te wijzen zijn (waardoor ze nu nog tot één generatie/school gerekend worden, maar de tijd zal leren of dat terecht is), maar nog niet tot duidelijk van elkaar te onderscheiden oeuvres waaruit het eigene van de individuele millennialauteurs spreekt (dat kan ook nog niet, want in de meeste gevallen is nog geen sprake van een oeuvre).
Proefondervindelijk lezen heeft uitgewezen dat het onterecht is om het werk van millennialschrijvers over een kam te scheren en daar het etiket ‘bekentenisliteratuur’ op te plakken. Als ik zeg dat ik me regelmatig erger aan bekentenisliteratuur van schrijvers die behoren tot de millennialgeneratie erger ik me dus niet aan het werk van millennialauteurs in het algemeen. Mijn ongenoegen betreft slechts die schrijvers die zich (in een deel van) hun werk schuldig maken aan wat ik dan in navolging van anderen ook maar navelstaren zal noemen.
Net als Annie Ernaux snijden ze kwesties aan die de potentie hebben het persoonlijk belang te overstijgen, maar toch slagen ze er niet in om mij bij hun ervaringen te betrekken. Waardoor ik niet verder kijk dan het autobiografische. Terwijl hun ongenoegen en/of zorgen op mijn begrip en empathie (want ik zie heus wel hoe de schrijvers en ook hun niet schrijvende generatiegenoten worstelen en hoe uitzichtloos hun perspectief is)
zouden moeten kunnen rekenen, haak ik als lezer af.
Op die momenten realiseer ik me hoe essentieel vorm en taal voor mij zijn als ik literatuur lees. Ik ben lang niet altijd in staat om precies te omschrijven waarom de (stijl van de) ene schrijver mij meer aanspreekt dan (die van) de ander, maar als het hapert en ik vervolgens afhaak dan is dat bijna zonder uitzondering omdat een roman of een novelle niet veel meer is dan een verhaal met een plot.
Als er geen vorm en taal zijn blijven (autobiografische) feiten (autobiografische) feiten die in het leven van een schrijver van betekenis zijn, maar niet tot de verbeelding gaan spreken. Tijd laten verstrijken tussen het moment waarop en het schrijven over kan helpen om van waargebeurd fictie te maken waar de lezer niet omheen kan.
—
Eerder verschenen in Bazarow Magazine en op Hanta
* Meisjesherinneringen, De schaamte en De jaren zijn vertaald door Rokus Hofstede, Het voorval is vertaald door Irene Beckers.
