Als de communicatie is verstoord
[Recensie] Mijn kennismaking met de Ierse schrijver Jon McGregor was Zelfs de honden en die beviel uitstekend. Kort na de verschijning daarvan is er weer een boek van hem uitgebracht: Het woord voor rood. McGregor kreeg na zijn debuut, Als niemand over opmerkelijke dingen spreekt, de mogelijkheid om in 2004 via een schrijversbeurs Antarctica te bezoeken. De reis werd een gedeeltelijke mislukking, halverwege de laatste etappe naar de basis kon het schip niet verder en werd rechtsomkeert gemaakt. Het boek dat hij in zijn hoofd had bleef daar. Totdat hij een manier vond om alsnog een verhaal te schrijven dat zich deels afspeelt op dat continent.
Het woord voor rood begint spannend als drie tijdelijke bewoners van een poolbasis op Antarctica te kampen krijgen met een plotselinge sneeuwstorm van orkaankracht. Deze mannen zijn dicht bij elkaar maar verliezen elkaar uit het oog. De onervaren Thomas komt terecht op een ijsschots, de net zo onervaren Luke weet het even niet meer. De man met de meeste ervaring, Robert Wright met bijnaam Doc, komt in grote problemen maar weet toch de basis te bereiken. Voor hem zijn de gevolgen ingrijpend: hij krijgt een beroerte maar kan wel worden gered.
Dan is al meteen duidelijk wat het belang is van communicatie. De portofoons zijn in dit natuurgeweld nauwelijks bruikbaar waardoor onderling contact nauwelijks mogelijk is. De communicatiemiddelen met de buitenwereld laten het deels ook afweten. Slordigheid die aan de ervaren kracht valt toe te rekenen of botte pech? Wat doet dat met de reputatie van Doc?
De instructies, ook een vorm van communicatie, zijn niet eenduidig. De mannen moeten op hun plek blijven, niet bewegen, maar wel contact zien te zoeken. En wat te denken van de instructie om energie te sparen maar wel warm zien te blijven.
Dat communicatie van levensbelang is blijkt in het vervolg van Het woord voor rood. Doc raakt veel functies kwijt waaronder zijn spraak. Dan komt zijn vrouw Anna in beeld. Haar wetenschappelijke loopbaan komt in de knel als zij ineens de zorg voor haar hulpbehoevende echtgenoot erbij krijgt. Zij ziet als een berg op tegen dat werk maar doet het wel.
Het grootste probleem is communicatie, alweer. Doc stoot aanvankelijk alleen maar klanken uit. Anna leert langzaam maar zeker hem te begrijpen. Hun communicatie wordt aangevuld met gebarentaal. Op deze plaats maar alvast een pluim voor vertaler Manon Smits die van het onbegrijpelijke Engels van deze afasiepatiënt prachtig onbegrijpelijk Nederlands heeft weten te maken! Evenzeer een communicatieve uitdaging.
Dan gaan we naar het derde deel. Doc komt in het revalidatiecircus terecht. Tegen zijn zin, want hij ziet dat als een zwaktebod. Hij denkt op eigen kracht te kunnen herstellen. Weer is het Anna die hem de goede kant op stuurt. Het gaat langzaam beter met hem en dat resulteert in een fantastisch einde!
De wisselingen van perspectief pakken goed uit, vooral in het eerste deel. McGregor heeft daar iets moois aan toegevoegd. Om beurten komen de mannen daarin aan het woord, maar hun verhalen bevatten gaten. Die worden vervolgens gedicht in het volgende hoofdstuk met een andere spreker. Juist door de setting en de opeenvolging van dramatische gebeurtenissen werkt dat enorm goed, je kunt het niet wegleggen.
In het tweede deel is het rustiger. Anna is de centrale persoon en via haar beleef je haar worstelingen mee. Het is lastig om het werk dat zij vol toewijding doet vol te houden. Zij was gewend aan lange perioden van alleen zijn en dat is nu ineens voorbij. Het moeilijkste is de zorg voor een aanvankelijk vrijwel invalide man. Zorgen voor anderen is niets voor haar, maar zij moet nu wel.
De tegenstelling tussen het menselijk drama en het dagelijkse leven is groot en zorgt op een heel andere manier voor spanning. Anna heeft het zwaar met de zorg voor Doc maar moet ook omgaan met bezoekers die daar nauwelijks oog voor hebben:
“Ze moest stoelen naar de slaapkamer brengen en zorgen dat alles netjes was, voor als er mensen op bezoek kwamen. Er kwamen veel mensen op bezoek. Doe geen moeite, zeiden ze allemaal, voordat ze haar vertelden hoeveel suikerklontjes ze wilden.”
In het slotdeel varieert het weer wat meer en ook deze keuze pakt goed uit. Het gevecht om Doc in de therapiegroep te krijgen en hem daar te houden is zwaar. Zijn weerstand is enorm, maar Anna en de therapeuten slagen in hun missie. De beloning volgt tijdens de “vertelavond” als Robert zichzelf overwint.
Het is het prachtige slotstuk van Het woord voor rood, wederom een ijzersterke roman van Jon McGregor, die spannend begint, aangrijpend vervolgt en hoopvol eindigt.
—
Eerder verschenen op JKleest.nl
