Een draaikolk van duistere driften
[Recensie] Neem alle romans over de Tweede Wereldoorlog weg uit de plaatselijke bibliotheek en het rek met de recent vertaalde Poolse literatuur blijft leeg. Het is misschien wat sterk aangezet, maar er schuilt een kern van waarheid in. Ook in Het zwarte koninkrijk is de oorlog meer dan prominent aanwezig.
De tweede vertaalde roman van Szczepan Twardoch is de opvolger van De koning uit 2019, maar beide romans kunnen zonder probleem los van elkaar gelezen worden. Twardochs vorige roman speelde zich af in het vooroorlogse Warschau. Het hoofdpersonage, de joodse bokser en moordenaar Jakub Shapiro, stond er aan het hoofd van de criminele onderwereld. De plot van Het zwarte koninkrijk pikt op waar het verhaal van deze vooroorlogse gangster eindigde. In de nieuwe roman leren we dat Shapiro zijn wens om naar Palestina te vertrekken heeft opgegeven, in Warschau is gebleven en het wrede lot van de joodse gemeenschap onder de Nazi-bezetting mee ondergaat.
In tegenstelling tot zijn vrouw en twee zonen slaagt Shapiro erin te ontsnappen uit het getto van Warschau. Hij duikt onder en wordt opgevangen door zijn voormalige geliefde, de prostituée Ryfka. Uitgeput en apathisch is hij nog slechts een schim van degene die hij ooit was. Shapiro is, letterlijk en figuurlijk, het lijdend voorwerp van het verhaal en de auteur heeft de rol van een van de twee vertellers aan Ryfka overgelaten. De tweede verteller is Dawid, een van de zonen van Shapiro, die erin geslaagd is te ontsnappen uit een transport naar een vernietigingskamp. De verweven verhalen van deze twee vertellende personages reconstrueren het wel (en vooral: het wee) van de ondergedoken Shapiro.
Verwacht van Twardoch geen klassieke historische roman over de Poolse joden tijdens de Holocaust. Dit neemt niet weg dat de auteur de historische context evoceert, hij is echter in de eerste plaats geïnteresseerd in de condition humaine en Twardoch presenteert zichzelf als een radicale pessimist. De realiteit die hij heeft gecreëerd – zowel in De koning als in Het zwarte koninkrijk – is een draaikolk van duistere driften, een wereld vol geweld en wreedheid. De omstandigheden van de bezetting versterken die donkere visie enkel. De titel Het zwarte koninkrijk is dan ook passend. In het Pools heet de roman overigens kortweg (het) koninkrijk (Królestwo).
De vertaling is verdienstelijk, maar niet altijd even vlot (al kan dat ook aan het proza van Twardoch liggen) en vraagt een meer dan gemiddelde inspanning van de lezer. Voor de Poolse lezer zijn veel namen en begrippen die verbonden zijn met de Tweede Wereldoorlog immers parate kennis. Iemand als Hans Frank (de Nazi die wat overbleef van Polen bestuurde) behoeft zo geen introductie. Nederlandstalige lezers moeten zich behelpen met de verklarende woordenlijst in het boek, maar die is helaas onvolledig. Niet enkel Frank, maar ook uitdrukkingen als ‘een waardige, Makkabese dood’ (naar de dynastie die in de tweede eeuw voor onze tijdrekening een succesvolle joodse opstand leidde) gaan zo helaas ‘lost in translation’.
Met Szczepan Twardoch levert Polen de Europese literatuur andermaal een originele stem. Recente vertalingen van het werk van Nobelprijswinnares Olga Tokarczuk en aankomende talenten zoals Jakub Małecki en Tomasz Jedrowski laat voor de toekomst het beste beloven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
