"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

HhhH

Donderdag, 5 mei, 2016

Geschreven door: Laurent Binet
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Oorlogsporno

[Recensie] Omdat de Franse schrijver Laurent Binet recent met een nieuw boek kwam dat ik wel moet gaan lezen, ben ik vorige week toch maar eerst aan zijn eerste roman begonnen: HhhH, Himmlers hersens heten Heydrich. Dat nieuwe boek gaat overigens over de zogeheten Franse postmoderne filosofen, waar Binet de draak mee steekt. Voor mij, als voormalig student wijsbegeerte uit de jaren tachtig die nog eens een jaar in Parijs in de collegebanken bij Derrida, Lyotard en anderen postmoderne denkers heeft gezeten een absolute must read, zo is me verteld. Maar ‘La septième fonction du langage’ ligt op de stapel, eerst mijn commentaar op Binets eerste roman.

HhhH beleefde al meer dan 30 drukken in de Nederlandse vertaling, veel van jullie zullen het al wel gelezen hebben. Het gaat over de moordaanslag op de rechterhand van Himmler, Reinard Heydrich, mei 1942 door het Tsjechisch-Slowaakse verzet. Heydrich was extreem wreed, extreem georganiseerd en wist voor elk probleem van de nazi’s wel een oplossing. Hij was de grote man achter de Wannsee-conferentie in januari 1942 en bedacht samen met Eichmann het systeem van de Shoah, de massavernietiging van de Joden, met de gaskamers als luguber hoogtepunt. Als hij was blijven leven en de oorlog had een ander verloop gehad, had hij Hitler nog wel eens kunnen opvolgen, althans, daar speculeert Binet over.

Binet raakte tijdens zijn vervangende dienstplicht in Slowakije gefascineerd door de moordaanslag op Heidrich, las daarna alles wat er over Heidrich en de aanslag te vinden was en kwam in 2010 met HhhH. Het boek is geen gewone roman, maar het is een roman in een (autobiografische) roman en vertelt over het ontstaan en het schrijven van het verhaal over de aanslag op Heidrich en over het onderzoek naar deze gebeurtenis. Dit is goed gedaan, geloofwaardig, spannend, prikkelend en zelfs humoristisch en dat met zo’n beladen onderwerp. Je snapt de zoektocht van de auteur om het boek te schrijven. De kritieken waren lovend, maar toch heb ik een naar gevoel aan het boek overgehouden.

Ik had er jaren geleden al geen zin in om aan het boek te beginnen en ik snap nu waarom. De Tweede Wereldoorlog zit zo in ons bewustzijn, daar hebben we al zoveel over gelezen, films en documentaires over gezien, dat het ook wel een keer genoeg is. Niet dat we deze afschuwelijke oorlog moeten vergeten. Nee, geen zorgen, elk jaar is 4 mei, 20.00 uur Domplein, Utrecht, een vast onderdeel in mijn agenda. Maar de laatste decennia lijkt er iets veranderd te zijn in de wijze waarop we over de oorlog schrijven, hoe we de oorlog in beeld brengen. Het moet allemaal zo plastisch, er mag niets aan de verbeelding worden overgelaten. Schrijvers en filmmakers laten niet na om elke wreedheid van de nazi’s in detail te beschrijven of te tonen.

Boekenkrant

In de film Saving Private Ryan en de serie Band of Brothers spat het bloed van het scherm, scene na scene, en willen de filmmakers elk lichaamsdeel dat wordt afgerukt of doorboord in alle gruwelijkheid laten zien met alle liters bloed die erbij vergoten zijn. Alles moet gezegd en alles moet getoond, dat is het nieuwe credo als het over WO II gaat. Het volstaat blijkbaar al lang niet meer om het publiek te informeren met ingetogen beschrijvingen of beelden over de waanzin van de oorlog. Het moet fel realistisch zijn.

Ook Binet maakt zich schuldig aan deze oorlogs- of zelfs holocaustporno. Zijn beschrijvingen van de nazi’s wreedheden zijn zo gedetailleerd dat het zijn doel volkomen voorbij schiet, misselijkmakend. Ilja Leonard Pfeijffer vertelt in zijn recente Brieven uit Genua hoe hij haast dwangmatig kijkt naar alle onthoofdingsvideo’s die er tegenwoordig op het internet te vinden zijn. Hij moet het zien, hij wil weten hoe en wat, hij wil snappen wat er gebeurt met zo’n slachtoffer, want als schrijver wil hij weten wat mensen elkaar aan kunnen doen. Ik snap daar niets van, een schrijver heeft aan zijn verbeeldingskracht genoeg lijkt me. Het is geweldsporno en dat is wat er ook in de boeken en films over WO II is geslopen. Miljoenen mensen verdiepen zich tegenwoordig zogenaamd in de oorlog en verlekkeren zich aan al dat leed. Het is een perverse industrie, waar nog veel geld mee wordt verdiend ook. Het maakt van de oorlogsslachtoffers en Holocaustslachtoffers alleen nog maar grotere slachtoffers, omdat schrijvers en filmmakers van naam en faam, waaronder Binet, en de aanpalende cultuurindustrie die sombere en uiterste verdrietige momenten van martelen en sterven van oorlogs- en Holocaustslachtoffers exploiteren. Met het willen herinneren aan of respect tonen voor het leed van al die slachtoffers heeft het allemaal niets te maken.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

De zevende functie van taal

De zevende functie van taal