50 plekken uit de bezettingstijd om bij stil te staan
[Recensie] Het is een zinvolle gedachte geweest om gedenkwaardige plaatsen in ons land, die verbonden zijn met de Tweede Wereldoorlog, in dit boek te bundelen. Uiteraard is het bij lange niet omvattend maar alle grote gebeurtenissen in ons land komen in dit boek wel voor, naast een aantal minder bekende lokale feiten. Volledig kan een dergelijk boek nooit zijn natuurlijk maar ik mis wel aandacht voor de gevechten op de Afsluitdijk in 1940 en de Slag om de Schelde in 1944. Ook de gevechten om de bevrijding van Groningen waren hevig. Zeker de Slag om de Schelde had toch eigenlijk niet mogen ontbreken want deze ‘vergeten’ slag krijgt terecht steeds meer aandacht. Er is zelfs een film gemaakt die hopelijk binnenkort te zien zal zijn.
In feite hebben veel steden en dorpen in ons land hun eigen, lokale herinneringen aan het oorlogsverleden. Hoewel de auteurs aangeven dat de nadruk op de fotografie ligt – een fraaie bijdrage van Rolf Baas – is er toch ruim voldoende en soms ook wel prikkelende tekst om het beeld in zijn historische context te plaatsen en van de benodigde achtergrondinformatie te voorzien.
De eerste foto toont van binnenuit de gerestaureerde loopgraaf van de Grebbelinie waar Nederlandse soldaten in de meidagen van 1940 probeerden de Duitse troepen tegen te houden. Deze foto maakt indringend duidelijk wat hier is gebeurd.
De omstreden ‘Mussertmuur’ komt ook in dit boek voor. Het is de plek bij Lunteren waar Mussert een aantal jaren toespraken heeft gehouden zoals in 1940 toen zijn sympathie aan de Duitse bezetter betuigde en de 3000 kilo zware aan het Duitse leger schonk zodat er wapens en munitie van kon worden gemaakt.
De huidige bezoeker van Amsterdam loopt waarschijnlijk nietsvermoedend over het Jonas Daniël Meierplein maar dit is de plek waar 425 Joodse mannen bijeen werden gedreven na een razzia. Het was de aanleiding voor de Februaristaking.
Er zijn meer van die indrukwekkende plaatsen: de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen waar gevangenen vanuit het Oranjehotel werden geëxecuteerd. Bas von Benda-Beckmann schreef daar een goed gedocumenteerd boek over: “Oranjehotel”.
Niet minder aangrijpend is de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. Dit Joodse theater werd de verzamelplaats van opgepakte Joden die vervolgens naar Westerbork werden afgevoerd. Daartegenover lag de crèche waar Joodse kinderen verbleven. Ellen van Rijn schreef daarover in “De crèche” en Esther Shaya en Frank Hemminga schreven “Wacht maar”, over Henriëtte Pimentel die in deze crèche de leiding had.
De fusilladeplaats van kamp Vught en concentratiekamp Westerbork kunnen in dit boek niet ontbreken. Aangrijpend in de begeleidende tekst is het verhaal over een te vroeg geboren baby die eerst met alle zorg werd omringd – men liet zelfs een couveuse komen – en vervolgens toch op transport werd gesteld.
De militaire begraafplaats van Oosterbeek met 1754 graven is een stille getuige van de bittere strijd rond Arnhem in 1944.
Andere vermeldenswaardige foto’s zijn die van de Blokhuispoort in Leeuwarden, de gevangenis die in 1944 met succes werd overvallen. In 1962 werd de film ‘De overval’ gemaakt die veel werd bekeken. Opmerkelijk is dat er vervolgens geen represaille plaatsvond, iets waar de Duitsers in de laatste jaren van de oorlog berucht om waren. De mislukte aanslag bij Woeste Hoeve, Apeldoorn, is daar een triest voorbeeld van. 117 mannen werden ter plekke gefusilleerd en elders werden nog eens 146 gevangenen doodgeschoten. Putten is algemeen bekend: na een verzetsactie in de buurt van dit dorp werden 650 mannen weggevoerd van wie slechts een klein aantal de kampen overleefde. Bovendien werd het dorp in brand gestoken.
De laatste foto is van De Dam, waar de Kriegsmarine op 7 mei 1945 om nooit helemaal opgehelderde redenen 32 mensen die daar de bevrijding vierden, doodschoot en nog eens tientallen ernstig verwondde.
Een waardevol boek met vaak indringende foto’s en goede teksten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
