"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Historische Verhalen – Verzamelbundel VI

Dinsdag, 14 juni, 2022

Geschreven door: Rik van der Vlugt
Artikel door: Jan Stoel

Historie als link naar de actualiteit

[Recensie] Het verleden blijft auteurs inspireren. Zo zijn er de historische romans die je proberen het verleden te doen herleven. Historiciteit en fictie zijn dan versmolten tot een harmonisch geheel. Het genre kwam op in de 19e eeuw, de Romantiek, met de romans van Walter Scott. Tegenwoordig is de historische roman ook populair. Ik denk aan werk van Thomas Rosenboom (Gewassen Vlees; 1994), Jeroen Olyslaegers (WIL; 2016), en de onlangs verschenen romans van Ines Nijs (De Terugvlucht; 2022) en Violetta van Isabel Allende. Uitgeverij Historische Verhalen brengt sinds 2016 met grote regelmaat verhalenbundels met historische verhalen uit. Inmiddels is Historische Verhalen, Verzamelbundel VI verschenen. Gebeurtenissen of personages uit het verleden worden hierin aan de vergetelheid ontrukt in een combinatie van feit en fictie. Ieder verhaal wordt gevolgd door een uitleg over de historische achtergrond. Dat is interessant voor de lezer, die zo kan zien hoe de auteur de historie opnieuw leven heeft ingeblazen. Bij deze bundel werd ik getroffen door de verbindingen die er vanuit het verleden te leggen zijn naar de actualiteit. Zonder verleden, geen heden!

In deze bundel staan verhalen van Sandrine van der Velde, Paul Christiaan Smis, Victor Lemstra, Kay Tengeler, Marjet Maks, Jeroen Windmeijer, Femke Roobol, Martin de Brouwer en Hay van den Munckhof. Daar waar je in een roman de ruimte hebt om personages uit te diepen bijvoorbeeld, moet in een verhaal alles compact zijn. Je verhaal moet meteen staan, de personages moeten geloofwaardig zijn, de setting van het verhaal moet de juiste sfeer hebben.

Actueel
Deze bundel voert ons kris-kras door de historie heen en het ene verhaal is wat sterker dan het andere. Bij het samenstellen van een bundel verhalen moet het eerste verhaal meteen een klapper zijn. Dat zet aan tot verder lezen. Hoe ik een slaaf werd van Sandrine van der Velde is een minder sterke opening qua verhaal maar voor wat betreft de thematiek actueel. Het verhaal speelt in China in het jaar 619 en is opgetekend in 945. Het vertelt het verhaal van Wang Lanying die door haar ouders als een ‘melkmoeder’ (een min/voedster) afgestaan wordt en haar eigen kind moet achterlaten. Ze krijgt een band met het kind dat ze voedt en dat heeft uiteindelijk enorme consequenties voor haar. Ik moest daarbij denken aan hoe de Chinezen met de Oeigoeren omgaan, hen rechteloos maken. De actualiteit proefde ik ook in het aangrijpende verhaal van Victor Lemstra, dat speelt in 1978. De Woudbroeders in Estland verzetten zich tegen de overheersing van de Sovjets. “Alles en iedereen werd aan het Sovjet-systeem onderworpen. Met tienduizenden werden de Esten door de Sovjets in goederenwagons afgevoerd naar de peilloze dieptes achter de Oeral.” August Sabbe was een Woudbroeder en kon drie decennia uit handen van de Russische geheime dienst blijven. Hij leeft van wat het woud hem geeft. Dan ontmoet hij een visser…. Zoek op het Internet Sabbe op en je treft er de foto aan die de inspiratie vormde voor het verhaal. Wanneer je dit verhaal leest snap je het wantrouwen van de mensen die in de Baltische staten wonen en zie je voor je hoe de mensen in Oekraïne door de Sovjets ‘bevrijd en in veiligheid’ gebracht worden.

Dansen
Veel van de auteurs hebben ook historische romans geschreven. Een van hen is Martin Brouwer, van wie onlangs De Heerlijkheid verscheen. Hij vertelt in Het ballet van de nacht over de bekende componist Jean Baptiste Lully. Jean ligt op sterven en hoopt op het bezoek van koning Lodewijk XIV, die vierendertig jaar eerder diens hart had veroverd, toen ze tijdens een ballet samen dansten. Maar waren die gevoelens wederzijds? Jeans leven trekt aan hem voorbij. “Als hij zijn ogen sloot dansten ze nog immer de passen van het Ballet Royal de la Nuit.” Mooi hoe Brouwer Lully in muziek laat denken: “Regen sloeg als tromgeroffel tegen de ruiten”. Je blijft geboeid doorlezen in dit verhaal, waarin het ook gaat over het eerlijk uitkomen voor je gevoelens, over grensoverschrijdend gedrag (daar waar Jean “het met koorknapen deed”).

Hereditas Nexus

Er wordt nog meer ‘gedanst’. Paul Christiaan Smis heeft een ijzersterk verhaal geschreven over de Sint Vintusdans, een neurologische ziekte veroorzaakt door streptokokken. Besmette mensen gaan zich dan schokkerig bewegen. Het is net of ze niet op kunnen houden me dansen. Smis grijpt terug op een uitbraak van de ziekte in 1518 in Straatsburg. Is het niet kunnen ophouden met dansen ergens een straf voor? Smis brengt allerlei intriges in het verhaal, zoals de verhouding tussen mannen en vrouwen, de wulpsheid van de vrouw, de verwijten aan de man dat een vrouw niet zwanger raakt, jaloezie, de straf van de heilige Vitus en de ‘wonderbaarlijke’ genezing. Hij maakt het verhaal scherper door in cursieve gedeelten ook het perspectief van de aan de ziekte lijdende vrouw te beschrijven, die wel wil stoppen met ‘dansen’ maar dat niet kan. Zo’n element brengt meteen dynamiek in het verhaal. Smis weet altijd mooie beeldende zinnen te schrijven, zoals deze waarin hij vermoeidheid beschrijft: “Het blauw van het fluweel leek door te lopen in de vale kleur van zijn gezicht.”

Wervelend vakwerk
Van den Munckhof (met een verhaal over de slavenhandel bij de Vikingen om eunuchen te leveren aan de Moorse en Byzantijnse hoven) en Tengeler (met een verhaal dat teruggrijpt op een gebeurtenis in 1386, waarin een zeug ter dood veroordeeld wordt; veroordelen van dieren vond in de Middeleeuwen wel vaker plaats) leveren, zoals altijd, vakwerk af. Tengeler kiest voor het perspectief van een ekster, bouwt zijn verhaal zorgvuldig op tot een climax waarna het verhaal vervolgens helemaal ‘rond’ is. Een verhaal dat doordacht is qua inhoud en structuur. Jeroen Windmeijer, inmiddels een veel geprezen auteur, laat een fantastisch staaltje van historische vertelkunst zien. Hij kiest voor een inventieve invalshoek: de kwestie van de tempelreiniging door Jezus. In een rechtszaak zijn de vier evangelisten, Johannes, Marcus, Mattheüs en Lucas gedaagd. Zij hebben ieder een andere versie van het verhaal. Welk evangelie spreekt nu de waarheid? Er ontstaat en wervelend verhaal, vol spitse dialogen waarbij argumenten en tegenstrijdigheden over de tafel vliegen. Het verhaal had best langer mogen zijn, want dan kun je extra verdieping aanbrengen. Windmeijer geeft in de toelichting op het verhaal aan dat de vraag of het echt gebeurd is van minder belang is dan de vraag of de mensen gelóven dat het echt is gebeurd. Daarmee geeft hij precies de kern van deze verzamelbundel aan. Het had allemaal zomaar gebeurd kunnen zijn.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow