Metamorfose
[Recensie] Twee etappes, zo is deze roman van Max Frisch ingedeeld. De lange eerste etappe begint ook echt met een reis. Het vertrekpunt is een vliegveld in New York waar Walter Faber op weg gaat voor zijn werk als ingenieur in dienst van Unesco. Door een ontmoeting met een familielid van een vriend uit het verleden en een noodlanding van het vliegtuig krijgt het boek een grillig verloop. Door flashbacks komen we meer te weten wat zich heeft afgespeeld tussen Walter en Hanna. een vroegere vriendin die jaren geleden plots uit zijn leven verdween. In de tweede, veel kortere etappe, ligt Faber in het ziekenhuis en reflecteert op zijn verleden en zijn transformatie.
De rationeel ingestelde Walter moet niets hebben van lotsbestemming, dromen en romans. Hij is de man van de techniek, de ratio en laat dat duidelijk merken wanneer hij in gesprek komt met zijn medepassagier, de broer van zijn vriend Joachim.
“Ik heb me al zo vaak afgevraagd wat mensen eigenlijk bedoelen als ze het hebben over een belevenis. Ik ben technicus en gewend de dingen te zien zoals ze zijn. […] Ik weiger angst te hebben louter uit fantasie, of wel om fanatiek te worden louter uit angst, gewoonweg mystiek.”
Frisch schrijft met groot gevoel voor compositie. Elk woord, elke zin, elke pagina is essentieel voor het geheel. De oplettende lezer zal moeiteloos de meeste van de thema’s en motieven herkennen. Zo noemt Walter zijn typemachine zijn Hermes-Baby, een niet mis te verstane verwijzing naar Hermes een figuur uit de Griekse mythologie. Hij is een zoon van de oppergod Zeus en de bergnimf Maia en is met name bekend als god van de handel, de reizigers, de wegen en de dieven. Ook is hij de boodschapper der goden. Interessant is de relatie met de titel, Homo Faber: “Het mensbeeld van de homo faber (Lat.: “werkende mens”) stelt dat mensen wezens zijn met een aangeboren drang tot arbeid en creativiteit, met een aangeboren drang om werktuigen en techniek te ontwikkelen, gericht op het naar hun hand zetten van de eigen leefomgeving.’ (wikipedia)”
Walter reist nooit zonder zijn typemachine, zijn scheerapparaat en z’n filmcamera. De camera is als het ware zijn derde oog, in plaats van de wereld met zijn eigen ogen te beschouwen kijkt hij door de lens. Wanneer na verloop van tijd zijn inzicht verandert, verdwijnt ook behoefte aan de camera.
De noodlanding van het vliegtuig brengt de twee mannen tot elkaar. In de hitte van de woestijn doden ze de tijd met het spelen van schaak. Met rake beschrijvingen weet Frisch de sfeer weer te geven van een groep passagiers die strandt in de woestijn zonder concreet zicht op redding. Herbert en Walter hebben oorspronkelijk niet dezelfde eindbestemming. Het lot brengt hen tot elkaar en daarmee komt Walter terecht op de plek waar zijn oude vriend Joachim werkt in plaats van zijn werkplek voor de Unesco. Het bereiken van de sinistere plek heeft heel wat voeten in de aarde en is gezien de transformatie die Faber ondergaat, misschien ook één van de obstakels die hem aan het denken zetten. Met een landrover proberen ze verblijfplaats te vinden van Joachim, een plek op een tabaksplantage. In een land waar niet overal wegen zijn, maar waar je aangewezen bent op wagensporen krijgt het zoeken een dolend karakter.
“Wat Herbert niet verdroeg waren de gieren; terwijl ze ons zolang we leven helemaal niets doen, ze stinken alleen maar, zoals van aasvreters niet anders te verwachten is, ze zijn lelijk en je komt ze steeds in zwermen tegen, eenmaal aan het werk laten ze zich nauwelijks verjagen, hoe je ook toetert, ze fladderen alleen maar, huppen om het opengereten aas heen zonder het op te eten…”
De sfeer tijdens de rit in de verzengende hitte en de desolate omgeving is op z’n zachts gezegd gespannen. Behalve Faber en Herbert is er nog een passagier, een Fransman. Gesprekken tussen de mannen gaan over grote thema’s, de ondergang van het blanke ras, overbevolking en het uitsterven van de dood door de ontdekking van penicilline.
Het verhaal heeft meerdere verwijzingen naar de mythologie, het wordt lastig hierover iets te vertellen omdat het teveel zou verraden over de inhoud. Wel is het zo dat zijn vroegere vriendin Hanna op het punt stond zijn vrouw te worden, op laatste moment zag zij er van af, dit is de verhaallijn die leidt tot een dramatische ontknoping. De setting – de tragedie vindt plaats in Griekenland – is perfect gekozen voor de ontwikkeling van het verhaal. Hanna en Walter zien elkaar terug, wat er in het verleden plaats gevonden heeft wordt opgehelderd, deze prachtige ontwikkeling maakt dat het verhaal een dramatische wending krijgt.
Om te weten wat er precies gebeurd is, welke verwijzingen Frisch gebruikt om zijn verhaal tot deze schitterende klassieker te maken, is het boek zelf te gaan lezen het enige advies. O ja, het is ook een spannend boek, de plotwendingen zijn stuk voor stuk meesterzetten.
—
Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken
