Hamsuns’ honger en trek in meer
[Column] Een nieuwe vertaling van Honger, de debuutroman uit 1890 van de dan bijna dertigjarige Knut Hamsun.
Maar toch, het is goed beschouwd, dat vond de schrijver zelf ook, nauwelijks een roman, maar meer een relaas. Het verhaal van een arme, hoogmoedige schrijver-journalist die onophoudelijk geplaagd wordt door honger, mislukking en vernedering. Een delirerend verslag van een zenuwlijer. Het is meeslepend, hilarisch, ontroerend en het was nieuw van toon. Amy van Marken, in de afgelopen eeuw de grote Nederlandse pleitbezorger van Hamsun, sprak in haar nawoord zelfs van “een totaal nieuwe stijl”. Maar dat is toch niet helemaal waar, want het doet erg denken aan het betere werk van Dostojevski. Hamsun dacht zelf, in z’n trotse onbescheidenheid, dat ‘als we alles bij elkaar optellen, je minder psychische emoties kan vinden in ‘Raskolnikov’ dan in mijn boek.’ Dostojevski was de enige schrijver over wie Hamsun zich tijdens zijn lange leven nooit laatdunkend heeft uitgelaten. Shakespeare, Goethe, Zola, de ‘botte broodschrijver’ Maupassant, en noem maar op: iedereen kreeg ervan langs.
Fel, uitdagend, direct, zo was Hamsun en net zo was zijn debuut. Honger is een boek als een uitroepteken.
Waar Honger een steen in de rimpelloze vijver van het toen nog net vigerende sociaal-realisme was, daar is zijn tweede roman, Mysteriën, een ruwe diamant waarin alle facetten van Hamsun’s schrijverschap en grillige persoonlijkheid in terug te vinden zijn. Een boek als een uitroepteken mét een groot vraagteken erachter. Completer, complexer. Zijn gedroomde boek, zegt Robert Ferguson in diens biografie Enigma, een titel die niets aan duidelijkheid te wensen overlaat.
Met zijn brutale kritieken had Hamsun veel vijanden gemaakt. Hij werd ‘de apostel van de humbug’ genoemd. Maar niemand, dacht Hamsun, zou hem na dit boek nog ‘op de knieën krijgen’. Al vermoedde hij ook dat het niet begrepen zou worden. En daarin kreeg hij gelijk. Want bestond voor de held van Honger nog een excuus voor al z’n rariteiten, diens gekmakende honger en ambitie immers, Johan Nagel in Mysteriën heeft geen eenduidige drijfveer. Waarschijnlijk om z’n critici bij voorbaat de mond te snoeren laat Hamsun die Nagel in het boek zeggen: “Mijn hele wezen is humbug.” Hamsun gaf zich bloot, bloter dan de brave recensenten wensten. In het boek komt en verdwijnt zijn alter ego Johan Nagel als de raadselachtige leugenaar die het dorp waarin hij verbleef in opschudding brengt. Hij is een bizarre fantast zonder doel, een zwerver door innerlijke landschappen: die van hemzelf en die van anderen. Intelligent, doortrapt en charmant tegelijkertijd.
Dus ik zou willen oproepen tot een nieuwe uitgave van ook dit prachtwerk. Maar nu eerst maar eens Honger herkauwen, want het mag geen crazy diamond zijn, een edelsteen is het zeker. En die kritiekpuntjes? Er is geen koe zo bont… Of is dat te sociaal-realistisch gesteld? Hoie dan ook, wat mij betreft is Mysteriën de bom. Al klinkt dat dezer dagen weer al te akelig. Om met reclame-Peer Mascini te spreken: “Ik zeg nog zo: geen bommetje!” — (Bewerkt & deels ontleend aan m’n nooit verschenen boekje Het mysterie Knut Hamsun, uit 2009.) — Van Marc Schoorl (Wassenaar, 1962) verschenen in onder meer De Gids, Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer literaire artikelen en beschouwingen. De laatste tien jaar werkte hij vooral aan zijn ‘grote trilogie’ Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Glas in lood, 100 jaar W.F. Hermans.
