Bijzondere brievenschrijver
[Recensie] De titel zegt al iets over hoe dit boek in elkaar steekt: een brievenroman. Hoogachtend, Eliza Peabody van Jane Gardam is dat inderdaad, maar wel een heel bijzondere variant daarvan. De correspondentie is eenrichtingsverkeer. Nooit volgt een antwoord, wel een verklaring, maar dan ben je al min of meer aan het eind gekomen.
Eenrichtingsverkeer
Hoogachtend, Eliza Peabody begint nogal vlak. De brieven die deze oudere dame schrijft aan Joan, haar vertrokken buurvrouw, zijn inhoudelijk niet heel bijzonder. Je krijgt al wel snel een beeld van haar: ze is opdringerig en bemoeizuchtig. Je zou denken dat zij elkaar heel goed kennen, de toon is amicaal en het duidt erop dat de dames een deels gemeenschappelijk verleden hebben.
Het klinkt consistent, er is niets vreemds aan maar het duurt niet lang voordat het beeld langzaam begint te kantelen. De persoon aan wie de brieven zijn gericht schrijft niet terug. De adressen waarheen Eliza Peabody ze stuurt lijken steeds meer lukraak gekozen en de inhoud wordt warriger. Je begint te twijfelen aan haar geestelijke gesteldheid. Dat zet zich voort. Eliza Peabody blijkt een verteller met een zeldzaam hoge mate van onbetrouwbaarheid.
Dan komt langzaam de vraag: hoe zal dit eindigen? Dat kun je met een gerust hart aan Jane Gardam overlaten. Zonder iets daarover weg te geven, het slot is toch nog verrassend.
Stilistisch sterk, vaak vilein en vals
Met enige regelmaat verschijnen de laatste jaren vertalingen van haar werk, met grote dank aan uitgeverij Cossee. Stuk voor stuk zijn het boeken van bovengemiddelde kwaliteit. De stijl is prachtig, de verhalen zijn aansprekend en zijn telkens goed voor een paar uur aangenaam leesplezier. Hoogachtend, Eliza Peabody behoort tot haar oudere werk, oorspronkelijk verscheen het in 1991 en verdient dezelfde kwalificaties als de eerder vertaalde boeken.
Hoe onbetrouwbaar ook, je krijgt een goede indruk van de hoofdpersoon. Het is een oudere dame die een tamelijk saai leven heeft geleid (of zou hebben geleid, want wat kun je nog geloven?) als dienstbare echtgenote van haar man die de overheid vertegenwoordigde. Dat ogenschijnlijk glamoureuze leven is voorbij. Haar huidige bestaan is leeg, vrij betekenisloos maar gelukkig heeft ze haar levendige fantasie. En haar pen, waarmee ze dus die prachtige brieven schrijft aan Joan.
Daarin doet ze verslag van dagelijkse rituelen, buurtnieuwtjes, allerlei relatief betekenisloze gebeurtenissen. Dat lijkt saai, net als de briefvorm maar dat is gezichtsbedrog. Eliza Peabody, en misschien is zij hierin wel de letterlijke spreekbuis van Jane Gardam, is scherp in haar observaties, vilein en soms ronduit vals in haar typeringen van mensen en situaties. Een paar voorbeelden:
“Oordelen is een vrouwelijk tekort dat wordt goedgepraat met het gevaarlijke woord “intuïtie”.”
“De driften van het lichaam waren voor mevrouw Djinn braakliggende, dorre velden en haar gezicht was dat van een desolaat houten afgodsbeeld.”
“Ze kijkt kribbig en gekweld en ze ziet eruit als het toonbeeld van de alleenstaande moeder.”
Het hoogtepunt van de roman is misschien wel haar eenmalige bezoek aan een cursus creatief schrijven, een passage die meermaals herlezen waard is. Vooraf had Eliza er al niet veel zin in:
“Waarom zou ik urenlang in mijn eentje in een kamer boeken gaan zitten schrijven, alleen maar om een paar onbekenden een uur of wat te amuseren in een vliegtuig, waarna er pulp van wordt gemaakt?”
Het is maar goed dat de auteur zelf er anders over dacht. Nu kunnen wij genieten van de heerlijke boeken van Gardam, waarvan Hoogachtend, Eliza Peabody een prachtig voorbeeld is.
—
Eerder verschenen op JKleest.nl
