"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Hoor! Of is dat geen muziek

Zaterdag, 21 mei, 2022

Geschreven door: Tomas Serrien
Artikel door: Marnix Verplancke

Luisteren zonder conventies

Wat is muziek en wat lawaai? Het is een culturele conventie, aldus Tomas Serrien, die ons aanmaant  ook eens bij de buren te gaan luisteren.

[Recensie] Toen eind december 1908 het Tweede Strijkkwartet van Arnold Schönberg in Wenen in première ging, duurde het niet lang voor er geroep opklonk uit het publiek. Nogal wat mensen konden niet overweg met de atonale klanken en lieten dat duidelijk blijken door ronduit agressief te worden. En dat allemaal omdat Schönberg ervoor gekozen had het bekende tonensysteem achter zich te laten waardoor zijn muziek bizar en onbekend ging klinken. Schönberg had een aanval uitgevoerd op de beschaving, werd er geopperd, maar was wat hij deed wel zo disruptief? In andere culturen komen toch ook alternatieve toonsystemen voor?

Vogelgeluiden
Wat wij muziek noemen is een culturele conventie, schrijft Tomas Serrien in Hoor, of is dat geen muziek? Net zoals we van kindsbeen af cognitieve paden uitslijten in onze hersenen doen we dat ook met auditieve en gaan we dus bepaalde tonenreeksen muziek noemen. In zijn boek wil hij tonen dat er buiten die culturele conventie nog heel veel geluiden bestaan die als muziek in de oren kunnen klinken, zoals Michael Pisaro’s Ricefall bijvoorbeeld waarbij de uitvoerders specifieke hoeveelheden rijst op uiteenlopende fysieke materialen laten vallen, of de muziek van de op Papoea-Nieuw-Guinea levende Kaluli, waarin vogelgeluiden heel belangrijk zijn.

Niet alleen de klanken zijn trouwens cultureel bepaald, ook het gebruik van die klanken is dat. Een concert waarbij mensen in een zaal op stoeltjes gaan zitten luisteren is in feite vrij uniek. In de meeste culturen staat muziek in de gemeenschap en in de natuur en vervult ze een sociale functie. De Indonesische gamelanmuziek wordt bijvoorbeeld uitgevoerd door een dertigtal muzikanten, waarbij het samen musiceren veel belangrijker is dan het luisteren naar wat er precies voortgebracht wordt. Een publiek hebben die musici niet nodig. Maar dat verandert, stelt Serrien vast, net zoals alle muziek wereldwijd verandert door het overwicht van de westerse musicologie en de verwachtingen van het westerse publiek. Niet-westerse muziek – wat sowieso al een westerse term is natuurlijk – moet bijvoorbeeld exotisch klinken om succes te hebben, terwijl de meeste muziek dat net niet doet.

Kookboeken Nieuws

Adorno
Hoor, of is dat geen muziek? zou gezien kunnen worden als een vervolg op Serriens debuut Klank van vijf jaar geleden, waarin hij op zoek ging naar de juiste taal om over muziek praten. Dat boek bevatte een playlist en ook in het nieuwe staat er in het begin van ieder hoofdstuk een die mits het scannen van een QR-code te beluisteren is. Die lijsten maken van het boek een oneindig avontuur, omdat Eluviums tot in de eeuwigheid willekeurig combinerende Shuffle Drones er deel van uitmaakt natuurlijk, maar ook met het beluisteren van de honderden andere muziekstukken ben je wel even zoet.

De dag na de première van Schönbergs strijkkwartet schreef een criticus dat de opvoering pijn had gedaan aan zijn oren. Onzin, aldus de filosoof Theodor Adorno. Volgens hem had de componist aangetoond hoe vast de Weense bourgeoisie zat in haar bekrompen kapitalistische cultuur en had hij een weg naar de vrijheid erbuiten gewezen. Hetzelfde zou je van Serriens boek kunnen zeggen. Wie het leest en de playlists beluistert, zal een ander mens worden.

Eerder verschenen in Knack