Betere woorden om de klimaatcrisis af te wenden
[Recensie] Jan Warndorff betoogt in Ik ben de wereld dat we moeten leren denken vanuit liefde om de planeet te kunnen redden van een klimaatramp.
Momenteel leven en denken we vanuit een kronkel, zegt hij. Namelijk dat we ons nooit echt afvragen wat onze relatie tot de aarde is. Als wij gestalte geven aan onze aanwezigheid op de aarde, worden wij een ‘homo amore’. Dat betekent ook dat wij het streven hebben om ons te vereenzelvigen met de aarde, ons erin onder te dompelen en te voelen dat er gebeurt wat er gebeurt, er bij te zijn.
Normaal gesproken kijken wij volgens de auteur naar de werkelijkheid als een ‘het’, waardoor onze verhouding tot de aarde altijd oppervlakkig en afstandelijk blijft. Zij blijft iets ‘daar’, iets ver weg. In plaats daarvan wil de auteur de werkelijkheid zien als een ‘dit’, en een ‘dit wat hier gebeurt’. Hij beargumenteert dat door te zeggen dat de werkelijkheid als ‘dit’ geen ding (statisch, anoniem en afgescheiden) is, maar een levend en dynamisch proces is waarin iedereen constant bezig is, met en dankzij alle dingen die samen met ons hier zijn.
Het spreken en denken in termen van ‘dit’ levert een ander soort denken op. Niet meer een wijzende, priemende vinger, maar een zachte, open hand.
Warndorff zet zich af tegen denkers in alle eeuwen, zoals de Griekse filosofie van Plato, Aristoteles en Socrates, maar ook tegen fenomenologen en denkers als Descartes en Levinas. Van deze laatste twee noemt hij de theorie gewelddadig. Dat komt omdat zij proberen objectieve uitspraken te doen over de mens, terwijl mensen zelf over wie ze zijn heel anders kunnen nadenken. Hij vindt dat filosofen niet het recht hebben om andere mensen te zeggen wat ze zijn.
In zijn nawoord beschrijft Warndorff zijn pogingen om een monument voor ‘het dit’ te stichten. Hij bedacht een aantal open symbolen, die hij ook weer verwierp, en besloot tot het symbool ‘?!?!?!?’ omdat het de associatie oproept met een knipogend oog. Een oog dat ons steeds herinnert aan wat niet gezien of aangeraakt kan worden, wat constant en overal gebeurt. ‘Dit’ is namelijk een abstract gegeven, geen ding.
Ik ben de wereld is een speels en vloeiend te lezen boek. Maar wat mij betreft is het boek iets te veel een semantische oplossing voor een praktisch probleem, namelijk de opwarming van de aarde. Toch is het niet zo dat woorden er niet toe doen, betere woorden kunnen misschien een begin zijn of een begeleiding van een meer technisch aanpak van dit probleem. De lezer moet overigens wel onder een steen hebben geleefd om niet te weten waarover Warndorff in het begin van het boek spreekt, namelijk over het ontstaan van deze klimaatcrisis. Hij beschrijft dit vrij kort, maar wellicht ten overvloede.
Jan Warndorff is een filosofisch schrijver en spreker. Hij is geboren in 1965 in Ghana. Op een aantal plekken in de wereld heeft hij rondgekeken, en hij studeerde af aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht in 1996. Hij schreef eerder het boek Geen idee. Zijn inspiratiebronnen zijn het Boeddhisme, Teilhard de Chardin, Ortega Y Gasset, Saint Exupery en de natuur.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
