Dagboek uit de Eerste Wereldoorlog
[Recensie] Mies Haage, docente en vertaalster, vindt in haar tweede huis in Frankrijk brieven van César Vincent, die soldaat was in de Eerste Wereldoorlog. Mies Haage overleed in 2021 en daarom werd Ik kan u niet uitleggen wat oorlog is door haar dochter en schoonzoon voltooid. Mies Haage zag de historische waarde van deze brieven in en zo werden de persoonlijke lotgevallen van deze soldaat zo’n beetje haar levenstaak. Mies Haage zorgde ervoor dat deze verzameling van 500 brieven weer aan het licht kwam waaruit voor dit boek een selectie is gemaakt.
César Vincent was een Franse boerenzoon die in september 1914 werd opgeroepen om naar de garnizoensstad Briancon te gaan. Gedurende de tijd dat hij in het Franse leger zit, schreef hij vrijwel dagelijks brieven naar huis.
Ik kan u niet uitleggen wat oorlog is begint met een sfeertekening van het ouderlijk huis van César Vincent en de omgeving waar hij woont. In zijn brieven lezen we vooral over wat hij dagelijks meemaakt vanaf de mobilisatie en hoe hij de oorlog beleeft. Opvallend is de sterke binding met thuis: regelmatig klinken smeekbedes om iets terug te horen. Waarom het contact van zijn ouders zo schaars is, wordt uit het boek niet helemaal duidelijk. Mogelijk was het moeilijk om brieven bij soldaten te bezorgen.
In dit boek lezen we over het moeilijke leven in modderige loopgraven waar naast de strijd tegen de vijand – die zich soms op enkele meters afstand bevindt – ook de strijd tegen het water een rol speelt vanwege de overvloedige regenval.
Vincent vertelt zijn moeder lang niet alles omdat hij haar het oorlogsleed wil besparen. Uit zijn aanduidingen als ‘bloedige gevechten’ worden de verschrikkingen – met de kennis van nu – echter wel duidelijk. Het granaatvuur vormde destijds de grootste bedreiging. Deze passage spreekt ook boekdelen: “Ik ben nu al drie maanden door de gaten van de zeef ontsnapt” (uit de brief van 24 februari 1915) en: “Ik kan u verder niets zeggen, maar het is verschrikkelijk, verschrikkelijk”(uit de brief van 27 september 1915).
Ook maakt de lezer kennis met de opbouw en het functioneren van het Franse leger in oorlogstijd. Interessant zijn de foto’s van ansichtkaarten waarop ook dikwijls verwoeste dorpen staan afgebeeld: “Zo is het overal: verbrande dorpen, vernielde wegen, omgezaagde bomen, vergiftigde putten. We zien niets dan ruïnes, overal ruïnes” (uit de brief van 28 maart 1917). Gaandeweg maakt het optimisme dat de oorlog spoedig afgelopen zal zijn plaats voor uitzichtloosheid. De verliezen aan manschappen zijn aanhoudend groot. Over Verdun schrijft César: “alles is weggevaagd door de artillerie”(p. 255).
Naast de natte herfst speelt ook de winter een rol: de vrieskou heeft bevroren voeten als gevolg. In de kleinschaligheid van deze persoonlijke brieven komt de harde oorlog duidelijk naar voren waarin een soldaat probeert te overleven: “In een gat in de grond, omringd door allerlei soorten afval en lijken van de vijand, altijd op je hoede, verbrand door de hitte of doorweekt door de regen, onder kogels en granaten, gekweld door morele smart zien we de dood in zijn afschuwelijkste vorm”(p. 362).
César Vincent zal de bevrijding niet meemaken, hij sterft op 26 oktober 1917.
Mies Haage is docente aan diverse scholen, vertaalster uit het Portugees en is actief in cabaret en kindertoneel.
Ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is laat een specifieke indruk bij de lezer na die door deze brieven dichter bij één van die vele miljoenen soldaten uit de Eerste Wereldoorlog is gekomen. Een bijzonder boek.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
