De geboorte van het moderne Nederland
[Recensie] De vernieuwingen die de geboorte van het ‘moderne’ Nederland mogelijk maakten, stonden lang centraal in de geschiedschrijving over de periode rond 1800. De afgelopen jaren is daarop gereageerd met onderzoek dat ook continuïteiten in kaart brengt. In de maat en uit de pas en Oranje driften vragen naar de balans tussen vernieuwing en continuïteit in respectievelijk het dorpsbestuur en het orangisme.
Daarmee richten de auteurs zich op delen van de samenleving die door de aandacht voor vernieuwing vaak buiten de boot vielen. Van Schaik schetst een gemengd beeld: dorpsbesturen voelden vanaf 1800 meer druk om aanwijzingen van hogerhand uit te voeren. Plaatselijke verhoudingen zoals familierelaties bleven belangrijk in de dagelijkse praktijk van het dorpsbestuur. Die verschoven wel door bijvoorbeeld de gelijkstelling van katholieken. Hij concludeert dat de autonomie van het dorpsbestuur afnam ten gunste van hogere bestuurslagen, maar dat onder de oppervlakte van de formele structuren ruimte bleef om ‘uit de pas’ te lopen.
Het orangisme stelde zich volgens Hansma eveneens in op de komst van een nationale eenheidsstaat. Die ontwikkeling verliep allerminst rechtlijnig. Aanvankelijk verdedigden aanhangers van deze stroming de verhoudingen uit de Republiek, ook toen dat na 1795 bepaald niet ongevaarlijk was. Ze lieten hun verzet varen toen orangisten vanaf 1801 weer in aanmerking kwamen voor bestuursposten en de terugkeer van de Oranjes uitgesloten leek. Door de inlijving in het Franse keizerrijk in 1810 en het ongeliefde beleid van Napoleon Bonaparte kwam echter een nieuw, breder orangisme op.
Hansma ziet het terug in wel erg brede thema’s als het teruggrijpen op een roemrijk verleden, het zoeken naar een balans van machten in het landsbestuur en de centrale positie van de Oranje-familie vanaf 1813. Zo monden beide boeken uit in een relativering van de nadruk op vernieuwing. De nationale staat die rond 1800 ontstond, was geen ‘moderne’ uitvinding, maar een onvoorspelbaar amalgaam van oud en nieuw.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
